Collecte de Roger - (Castelbiague)
Dublin Core
Titre
Collecte de Roger - (Castelbiague)
Abstract
Sujet
Gascon (sociolinguistique)
Eau courante
Vignes
Pain
Guerre mondiale (1914-1918)
Ours
Description
00'00 : Sociolinguistica
Tostemps qu’avetz parlat patuès ?
Oui, oui, ginca… Que’m maridè en ame uá hemna qu’é de Besièrs. Era, coneguiá cap qu’eth francés mès, en ame eths parents, que parlàvam mèma, a taula, parlàvam cap que patuès. Quan anàvam ara escòla, que i aviá un vesin aquí, ginca era escòla, ja parlàvam patuès.
Totis que’n parlavan d’autis còps en quartièr.
A pertot, parlàvam cap que... Quan recontravas quauquarrés, que’u parlavas en patuès. No’u parlavas cap en francés.
Mès ara escòla, caliá cap parlar patuès ?
A non ! Ara escòla, caliá parlar francés. Mès era arregenta que coneguiá eth patuès. Portant, qu’èra de Pau. Que coneguiá bien eth patuès e que mos explicava que certènis mòts en francés… Coma castanha, eras castanhas, que i aviá un s a castanha. Qu’an suprimat eth s e qu’an metut un accent circonflexe sus eth a nà ramplaçar eth s qu’èra ara epòca (...) E en d’autis ahèrs, que i a plen de trucs que, se coneguiás eth patuès, que podiás bien escríver eth mòt en francés. En bremba cap, ara… Que mo’n parlava patuès. Pas parlar patuès mès que mos explicava certènis mòts en patuès nà escriver-les en francés.
Ara, se’u parlatz encara eth patuès ?
Jo ? Ò, en ame… Mès i a cap gran monde mès ací ! I a cap qu’eths anciènis que parlan patuès ! Après… E après… Quan rancòntri eth vesin, en-bas… Ger, que l’arrencontrè, eth vesin, en-bas, Ferran, parlèrem patuès uá estona. Mès era hemna que parla francés ! Ò, ja’u deu conéguer eth patuès quan mèma mès, enfin, era, que parla francés.
Aquera lenga, que’n pensatz : que va continuar atau, d’èster parlada ?
Eth patuès ?
Òc.
Que i a arregions en Bretanha que vòn, en Bearn, que vòn tornar aprénguer ara escòla era lengua… Eth Bearn… Pas eth Bearn, non, eths Bascos. E eths Bretons que vòn tornar aprénguer eth veritable breton. N’é cap bric eth mèma… Ací, qu’é eth languedocien. Mès que pòt arribar qu’un diá que tornen a voler reprénguer era origina deth francés. Ara, en ame eths ministres qu’an, saben cap parlar patuès, eths ministres qu’avem…
Mès que s’ensenha ena escòla eth patuès. S’ac sabetz aquò ?
A, qu’aprenguen eth patuès ? Ac sabiá cap, aquò (...) Petit a petit, que pòt tornar, òc. Pasqué… bòn, qu’é uá langa segondària, enfin, actualament… Mès, sabi cap, aprénguer era lengua d’origina qu’é uá bona causa. Enfin, qu’ei enteressent, que tròbi.
Ara television, se sabetz que i a emissions en patuès ?
Ja i é, òc. Ja sabi que i é (…) Sus era Depèsha, que i aviá tostemps - ara, pòdi cap léger mès, a còsa d’un uelh - mès, òc i a longtemps, qu’èra abonat - ara, pòdi cap léger mès, sò cap mès abonat - mès que i aviá un articla en patuès, ath mens cada setmana, o bilhèu tot diá.
05'43 : Paisan - Elevar bestiar dempús qu'è 13 ans – deth lapin dincath shivau de corsa -
06'30 : Sobriquets – eth quartièr de Sent-Olèr – eras maisons – era maison deths granis-parents (Eth Milhèr)
Ara, que deu èster portat Huc, era maison qu’ei après. Qu’aviá un nom : que s’aperava a çò de Taití. Que s’aperava çò de Taití pasqué que i aviá un ancièn qu’aviá anat hèr eth servici militari a Taití alavetz, aquò, qu’èra a çò de Taití. Que s’aperavan Estrada mès n’anàvam cap a çò d’Estrada, qu’anàvam a çò de Taití.
A çò Siméon (ath hons dera virada)
09'28 : Toponimia : Sent Olèr [que's lèva enà cercar quauqu'arren]
Sent Olèr (vertat o legenda ?)
N’é cap Saint-Oulé : qu’é Sent Olèr.
Que i aviá uá crotz, tot a fèt ath pè deth bòsc aquí. Que i aviá uá crotz. Aquò, que s’aperva era Crotz pasqu’i aviá uá crotz mès que deviá èster vielha pasqué, jo, n’è cap conegut eth gran-pair, e qu’ei eth gran-pair que le’n sortic. Qu’èra poirida. Alavetz que deviá èster vielha ! (…) Era Crotz qu’ei eth embrancament pr’amor que i a plusiurs camins. Que i a un camin que va de cap a Urau, que i a un camin que va de cap aths Murrets e, après, que i a camins que van nath Montagés. - Era Bauçòla -
Era Cassanhau : Qu’é tot casses.
12'30 : Era lenha : Que n’i è copat, jo, buès, percamont (ara Cassanhau). E ara pica ! E en ame eths buòus, enà sortir-la. Hilh de puta !
E que i a camins ?
Qu’aperàvam tirs. Que pujavan dinca eth cap. Qu’ei un petiu… Juste que i podián passar… Nà pujar, que i aviá un camin. Qu’èra un camin un pòc… Enfin, que passàvam tranquilament en ame un parelh. Mèma, que i podiám pujar en ame… en ame uá luá dera epòca. Mès, après, nà devarar, ath lòc de… que i aviá un espèça de traçat : qu’èra un tir. Un tir, que s’aperava. Que devaràvam par’quí.
En ame era liá ?
Ò non, que pujàvam, que haiám arrossècs. Ja i èm pujats en ame era liá. Eth trebalh qu’èra nà i virar. Alavetz, que hadiám arrossècs. Que les caliá saber hèr. Après, que’n devaràvam un paquet.
Arrossècs, qu’ei aquò ?
Arrossècs, qu’ei duás granas - que cau botar uá barra davath - duás grandas tijas, un pòc arrelevadas devant. E après, cargar, cargar, cargar, ath fur e a mesura, derrèr, derrèr, derrèr. Enà estacar après, que caliá passar era shèna per davath, estacar e passar per daguens que tirèssa per davath. Alavetz era shèna, en tot tirar per davath, que sarrava e perdiám cap uá branca. E que’n devaràvam un sòc (?), mès que en ame era liá, mèma. Ò, que n’i aviá un paquet de lenha !
Tot aquò estacat, qué.
Estacat a 80 centimestres mès que n’i aviá qu’èran cap estacats per derrèr. Que tenguián per eths dus granis qu’èran sus eths bòrds. Quan era shèna passava per derrèr, que tirava, que haiá rantrar e que haiá pressar e eths qu’èran peth costat que sarravan eths qu’èran ath bèth mieg.
E tot aquò, peth tir avath ?
Peth tir avath. Et allez ! E que n’i aviá un paquet ! Ara, qu’èra penible… Ò, hilh de puta ! Non : ethçò qu’èra penible, que caliá èster dus enà copar-les pasqué que les caliá copar de cap a damont, hèr càger de cap a damont. Pr’amor se les haiám càger de cap a davath… (…) Que caliá qu’eth cap que siá de cap a davath. Podiá cap devarar ath arrevès. E alavetz, que caliá hèr càger de cap a devant. Que caliá un, en ame un piòc, enà ténguer. Coma èra penjat atau, j’èran totis partits enà davath. Alavetz, que les tenguiám e hèr-les devarar. Qu’èra un trebalh pro… En ame era liá, n’èra cap pratique : i podiás cap virar. Que caliá bagarra nà i virar o alavetz que caliá anar en un endret on èra… Que i èm pujats en ame era liá mès pas plan (...)
Nà hèr botjar aqueris arbes, j’ac caliá hèr en ame eths buòus ?
Cet a díder, ara epòca, qu’èra copat cada 25 (ans). Aquí, no’s poderiá cap hèr, ara. Que i a arbes atau, no’s pòden cap arremudar. Ara epòca, a dus, ja les arremudàvam, eths gròssis.
Qu’èran garrigas ?
Qu’èra arbes atau.
N’èran cap coma era taula…
Òi, òi, òi, non ! Ò, ja n’avem devarat mès aquí, que les atelàvam. Que les atelàvam en ame eths buòus e dishar brancas nà que non glissèssan e hèr tirar ! Que n’avem devarat de percamont, casses !
Eth tir qu’é un passatge estret.
Qu’é un passatge estret on non i a arbes, on non i arren. Uá banda… (…) Cada bòsc qu’aviá son tir o entram duás parcèlas, que i aviá un tir. Que i son tostemps.
18'21 : Toponimia (seguida) :
Eth Montagés :
Que i a un sacré buès, aquí ! Pasqu’ara epòca, qu’èran copats, qu’èran copats cada 25-30 ans. E ara, que n’i a… Dempuish era guèrra, se n’i a cap copat mès. Alavetz… Que i a casses ! Et puis, atencion ! Casse d’aquí, copà’u en autona, quan era sèva é devarada, en ivèrn. Botà’u en huec : que crama coma verd. En Montagés. Ara, era Cassanhau, qu’é mès umide. Aquí, que caliá que siá sec. Mès en Montagés, aquí, qu’é sus era arròca, qu’ei piri que… Se n’i a un de gròs, era tronçonusa, cau que talhe
Era Planèra :
Ath bèth cap, aquí, que i a era Planèra mès, era Planèra, que’m pensi que hè partida de Saleish. Era Palnèra qu’ei ath cap deth bòsc, que i aviá… Ara, qu’é hoguèra e rominguèras ! Mès, ara epòca, que i aviá coma uá pelosa, plata coma aquò. E deth aute costat, deth costat de Saleish… D’aqueste costat, i possava cap que casses - e deth costat de Saleish, i possava cap que castanhèrs. N’i aviá cap un casse ! (…) E après, que i a un camin que va devarar, que va devarar ginca era Arruera.
Que i èra eth passatge deths sanglièrs : era Arròca. Aquò, qu’é era Arròca. Qu’èra eth pòste de sanglièr, aquò.
Era Arruera qu’é comunau, era Arruera. Ara, qu’é plantat. Ara epòca, que i anàvam guardar, qu’èra tot pelosa, que i anàvam guardar eth bestiar.
Que i ètz anat, vos ?
Jo, que i sò anat, dròlle. Eth vesin qu’aviá un tropèth de oelhas e, coma en aviám nau o dètz. En ame eth vesin... Qu’èra dròlle qué alavetz que las botàvam amassa e que i èram uá equipa de joenis. Eths uns que i amenavan eras oelhas, eths autis - qu’èra gran - eths autis : vacas. E après, quan èram aquí, qu’èram tranquiles : que mos podiám amusar !
Que i aviá plaça.
Que i aviám hèt uá cabana ! Oh putain ! Que i anàvam per s’amusar (…) E que i aviá serpolet e que n’i aviá. Que l’aimavan (…) Qu’èra pelosa e que’s plantèc en sapin ath torn deras annadas 50.
Eth Castèth :
En anar sus eths Gavats, que i aviá un castèth (…) Qu’èra un bèth castèth, un castèth deth Moièn Atge, pas un castèth… Bòn, era tuatura… mès eras parets qu’èran coma eth diá que las avián construitas. S’èra ara, que’s hura podut…
Que l’avetz vist, aqueth castèth ?
Ah oui, ja l’è vist. Que sò entrat daguens e que’u foteren per tèrra. Qu’ac è tostemps sus eth estomac. Ua bastissa ! E que i èran eras tors…
26'29 : Sobriquets : quartièr deths Murrets : A çò deth Milharés, qu’é era deth bèth mieg. Après, qu’èra çò de Martin. A çò de Martin, qu’èra era prumèra, en arribar. Martin qu’èra un òme que i viviá.
28'10 : Toponimia :
Era Hont deths Murrets :
Que i a uá hont que balha tostemps mès que n’i aviá uá auta un pòc mès amont. Que deu hèr partida dera mèma. Qu’é era mèma aigua, qué. Qu’é era Hont deths Murrets. Aquera aigua, en estiu, que la caliá botar un pòc ath solelh, quan haiám era èrba (…) Eths Murrets, n’avián cap aigua qu’aquí. E a çò deth Milharés, era patrona, quan heren era canalizacion d’aigua, qu’arrefusèc de prénguer era aigua !
Eth Camin deths Murrets :
Que i sò passat, jo, en ame eths buòus, aquí. Que i passàvam. Podiám cap passar que par’quí pasqué qu’èra morcelat : podiás cap passar. Ara, qu’é eth tot eth mèma dempuish qu’ac remambrèren tot aquò. Qu’é tot deth mèma. Mès, ara epòca, podiás cap passar peth vesin, nà anar portar uá carreta de hiems ! Que caliá passar peth camin.
Sent Martin qu’é prats - ara, qu’é emboscat - que son ath pè dera Cassanhau. Que i è mèma, joen, anat hèr blat, aquí-damont. Pas jo. Eth pair que i aviá semiat un carrat de blat. Qu’èra vengut bèth, putain ! Après, qu’èra prats. Ara, qu’é un pòc enfrishat, qué…
Era Bauçòla
Ara, qu’é prats mès, ara epòca, que i aviá de tot. Mès, ara, qu’é tot prats. Que i haián blat, un pòc de tot… E lusèrna ! (…) Cada maison qu’aviá sa vinha. Jo, que l’aviá ara Bauçòla.
Era Gatarra que part d’aquí e que va ginca eth Pont deths Murrets. E qu’ei atau (costalut) ! (…) Era Gatarra qu’é bòsc.
Eth Casteràs : Ara origina, que i aviá un castèth, juste ath dessús deth pont. Que i aviá uá carrièra tanben. Jo, que i è vist a hèr minas en ame eth martèth, eth burin e hèr petar. E que tiravan eths calhaus d’aquí, nà hèr eths camins (…) Aquò, qu’ei eth Casteràs.
Eth Guar deth Castèth :
Que i anavan lavar. Que i anavan lavar eras tripas deth pòrc e lavar.
Eth Gravèr deth Soc :
Aquí, que’n tiravan gravèr, en pagalha. Ara epòca, tot ethçò qu’èra gravèr e sable, qu’ac tiravan deth Arbars.
Eth Baucet : qu’ei en tot devarar, aquí. Ath Baucet, que s’i va construïr uá maison, ara (...) Ara epòca, que i aviá maisons. Que n’i aviá duás o tres e, on construïsen, que i aviá uá granja (…) Aquí, ja l’è vista, n’i a cap talament longtemps (…) E que i aviá duás maisons, d’aqueste costat, non i è cap vist qu’eras pèiras, jo. Que deviá èster vielh.
Que i aviá un prat aquí, a nosaus (…) Que haiá coma (…) Aquí, qu’èra era Coma Esculèra. Que i aviá un prat, pas bien gran. Enfin, que i sò anat, jo. Eth Camin que partiá dera Crotz, aquí, e qu’anava ginca Coma Esculèra. (…) A Coma Esculèra, ara epòca, qu’èra un prat. Ara, n’é cap mès un prat. Qu’é bosquet, aquò.
Era Bòria
Eth arriu de Coma Esculèra (limita Urau) : Era Hont de Gajan / Era Coma de Gajan
E, ath hons, que i a uá hont. E sai cap, era hont, se hè partida de Castèthviague o d’Urau (…)
Eth arrivèc qu’ei eth Gotèr (...) Que part dera hont e que devara ginca eth Arrivèc. Aquò, qu’ei eth Gotèr. N’é cap ni arrigòla ni un arriu mès, enfin, que còla quan plau. Ara epòca, que colava tostemps un pòc en ivèrn.
Era hont de Gajan
E que i anàvam cercar era aigua, dempuish ací. Que i sò anat, jo. Que i aviá un bassin, un gran abrevuèr, nà hèr béver eth bestiar (…) Abans d’aver era canalizacion, ací, i a cap un pet d’aigua enlòc. Que i a endrets, que podián hèr un potz enà aver aigua. Ací, que caliá anar cercar era aigua en ame un petit traîneau e uá gròssa cuva et allez ! (…) E nà hèr béver eth bestiar, quan i aviá glaça, qu’é arròca, era devarada, quan èra glaçat, atencion ! Qu’arrecuperàvam eth mès possible aigua de ploja, quan plaviá. Qu’anàvam, dus còps tot diá, enà hèr béver eth bestiar, aquí-delà.
Eths Lavaders
Nà lavar era harda, on anàvatz ?
Nà lavar era harda, qu’anava… Quan colava aqueth truc (era Hont de Gajan), qu’anàvam ací. Sinon, qu’anàvam après eth cemintiri, en faça, on èra eth ancièn presbitari, aquí. Que i a uá descenta que va nath Arbars.
Que deviá èster uá aubiga. Que s’apèra era Aubigassa (en faça era Coma de Gajan). Ara epòca, que deviá èster frisha o bòsc alavetz qu’ac avián defrishat. Uá aubiga qu’ei un terrenc on i possa que salopariá. N’é cap ni prat ni bòsc. Uá aubiga, ací, qu’ac aperam, qu’ei un cuenh on possa arrominguèra, brocau… (…) Ara, uá aubiga que pòt èster un endret on pòden anar eth bestiar pèisher a travès eth mashin : i a cap arbes. S’i pòt cap anar en ame uá dalhusa enà copar… Qu’é un terrenc que n’é cap james estat trebalhat. E ara, qu’é prat.
56'27 : Cambiaments – eth paisatge – eras parcèlas : tot talhucat pertot – eth fermatges – hèr era èrba dam eth buòus – eth matriau : era dalhusa e era fanusa, eth arrestèth a pedalas – eth prumèrs tracturs – deishar posar eth buòus - eslevar 500 gariás : dambe eth benefici que crompèc eth tractur – primas deth Estat enà crompar matériel – arribada a Saleish deras pumèras Suïssas – eras Olandesas – eth buòus : Mascard e Mulet
01'04'19 : Era vinha : cada maison era sua – vinha ara Bauçòla – en cadan pèça, enas borduras, hautins – plantar vinha baisha – era varietat camirog – eth aigardentaire – auderòts abans eras espalièras – auderòts e espalièras.
01'08'26 : Eth pan – cap de horn ena maison - eth horn ena vielha maison – era pala e era mèth – construccion deth horn : en ame latas torçudas (herèishe trempat), construsián dessús en ame bricas de tèrra e ua bona cocha de sable – e alugar eth huec enà hèr cremar eras latas – qu'èra cargat d'alugar eth horn – pendent era guerra que tornèren hèr pan e mòler a casa (acèr) -
01'14'17 : Era 2nda GM : eth endeman dera sua comunion, eth 15 de mag 1944, eth Alemans qu'embarrèn monde ena maison de Gajan – era hilha d'un colonèl que s'escapèc e que venguec trucar ara hièstra – que demandèc era rota de Bossens – 11 d'aost 1944 Era Baderca : un vielh que volec cap partir, eth Alemans que'u cramèren ena maison – un aute còp a Mana
01'18'04 : Era 1èra GM : Eth pair qu’estèc enterrat en dab eth sòn shivau. Eth obús que cagec on cau. Que hec solevar era tèrra e qu’enterrèc eth shivau e eth pair. Eth pair, qu’arribèren a sortir-le’n mès que l’aviá hèt devarar eth còr de duás còstas. Qu’estèc andicapat tota era vita. 7 ans : 3 ans de servici militari e, quan avec finit eth servici militari, 4 ans de guèrra. A se va èster ena infantariá, n’existariá cap ath diá de ué ! Era cavalariá qu’èra mès protetjada quan mèma. Enfin, n’èra cap tant exposada qu’era infantariá.
01'19'30 : Eth Voiatjurs : eths granis-parents que voiatjavan, en ame ua grana calècha en dusn shivaus– de març a octòbre – ginca era Loire aquí-delà – marchands
01'20'45 : Era caça - era lèbe
01'21'09 : Eth os e eths lops – eth arrièra gran-pair que caçava eths lops – cargar eth vielh fusilh (podra e papèr seda e borrar) – atacat per un os que's quilhèc devant eth e que'u tuèc – istuèra deth talhur d'Arrueda seguits peths lops, sauvat peths cisèus – eth passatge
01'25'23 : Era velhada : espelhocar blat marin e dançar e hèr còder castanhas – tot eth ivèrn, velhada cada ser
01'26'20 : Sociolinguistica :parlar patuès ara velhada
Aqueras istuèras que’s condavan en patuès ?
Tot aquò, qu’é estat condat en patuès. N’é cap estat condat en francés. S’i parlava cap francés que quan anàvam nara escòla.
01'26'45 : Cambiaments : quan veniám uá bèstia, parlàvam cap en francs (pistòlas) ; mès tard parlavan en sòuses – pagar era talha (impòst foncièr)
01'28'04 : Observacions dera natura- nà saber eth temps qu'anava hèr – era luá e era sharpanta – eth croassant tot dret, era proishèna luá que serà maishanta - era lenha copada a mieja luá que crama miélhor - enà bastir, copar eths casses en ame era vielha luá de seteme
01'30'33 : Toponimia :
Entram Sent Olèr e eths Murrets, que i aviá uá maison. E que s’apèra eth Cartet. Mès que data de longtemps ! Jo, que l’i è vista ! (…) E aquí, ath dessús deth camin, que i aviá uá sorça. E aquí, que i aviá uá maison. N’èra cap uá maison… Eth arshitècta qu’avec lèu hèt : un carrat, uá pòrta, uá hièstra e uá shumenèia. Mès, jo, que l’è vista en ame eths carrèus e tot. (…) Que i botàvam eras trufas, en aquera barraca. Ja l’è coneguda, era barraca deth Cartet ! (…) E ara, qu’é prat.
01'35'12 : Religion - Era Capèra – St Segismond St Simon – era estatua : un obrièr enbevedat que la, botec en arriu, quan tornèc qu'aviá era maison cramada -Eras Rogacions
01'37'15 : Eras podoèras – que i a certyenis que i credián realaments
01'38'13 : hèr un shiulet, hèr savar e ehèr daurar sus era flama - hèr un mangue d’arrestèth ( en mata) – passar peth huec – eth mesplèr
01'41'37 : Eth lin – hialar eth lin – eth hus - le rouet – atelièr on fabricavan eths lançòus
01'43'53 : Sociolinguistica
Quin ac explicatz que’s siá perduda era transmission dera lenga ?
Eth orgulh deths gens… Parlar patuès, ara epòca, qu’èra un pòc païsan. Que caliá parlar francés, qu’èra miélhor. N’èra cap polit de parlar patuès. Eths joenis que les caliá aprénguer a parlar francés, mèslèu que patuès. Qu’èra mès importent. Parlar patuès, que haiá vielh. Que caliá èster modèrne. Sustot après era guèrra ! Tot que cambièc, tot, tot, tot !
Tostemps qu’avetz parlat patuès ?
Oui, oui, ginca… Que’m maridè en ame uá hemna qu’é de Besièrs. Era, coneguiá cap qu’eth francés mès, en ame eths parents, que parlàvam mèma, a taula, parlàvam cap que patuès. Quan anàvam ara escòla, que i aviá un vesin aquí, ginca era escòla, ja parlàvam patuès.
Totis que’n parlavan d’autis còps en quartièr.
A pertot, parlàvam cap que... Quan recontravas quauquarrés, que’u parlavas en patuès. No’u parlavas cap en francés.
Mès ara escòla, caliá cap parlar patuès ?
A non ! Ara escòla, caliá parlar francés. Mès era arregenta que coneguiá eth patuès. Portant, qu’èra de Pau. Que coneguiá bien eth patuès e que mos explicava que certènis mòts en francés… Coma castanha, eras castanhas, que i aviá un s a castanha. Qu’an suprimat eth s e qu’an metut un accent circonflexe sus eth a nà ramplaçar eth s qu’èra ara epòca (...) E en d’autis ahèrs, que i a plen de trucs que, se coneguiás eth patuès, que podiás bien escríver eth mòt en francés. En bremba cap, ara… Que mo’n parlava patuès. Pas parlar patuès mès que mos explicava certènis mòts en patuès nà escriver-les en francés.
Ara, se’u parlatz encara eth patuès ?
Jo ? Ò, en ame… Mès i a cap gran monde mès ací ! I a cap qu’eths anciènis que parlan patuès ! Après… E après… Quan rancòntri eth vesin, en-bas… Ger, que l’arrencontrè, eth vesin, en-bas, Ferran, parlèrem patuès uá estona. Mès era hemna que parla francés ! Ò, ja’u deu conéguer eth patuès quan mèma mès, enfin, era, que parla francés.
Aquera lenga, que’n pensatz : que va continuar atau, d’èster parlada ?
Eth patuès ?
Òc.
Que i a arregions en Bretanha que vòn, en Bearn, que vòn tornar aprénguer ara escòla era lengua… Eth Bearn… Pas eth Bearn, non, eths Bascos. E eths Bretons que vòn tornar aprénguer eth veritable breton. N’é cap bric eth mèma… Ací, qu’é eth languedocien. Mès que pòt arribar qu’un diá que tornen a voler reprénguer era origina deth francés. Ara, en ame eths ministres qu’an, saben cap parlar patuès, eths ministres qu’avem…
Mès que s’ensenha ena escòla eth patuès. S’ac sabetz aquò ?
A, qu’aprenguen eth patuès ? Ac sabiá cap, aquò (...) Petit a petit, que pòt tornar, òc. Pasqué… bòn, qu’é uá langa segondària, enfin, actualament… Mès, sabi cap, aprénguer era lengua d’origina qu’é uá bona causa. Enfin, qu’ei enteressent, que tròbi.
Ara television, se sabetz que i a emissions en patuès ?
Ja i é, òc. Ja sabi que i é (…) Sus era Depèsha, que i aviá tostemps - ara, pòdi cap léger mès, a còsa d’un uelh - mès, òc i a longtemps, qu’èra abonat - ara, pòdi cap léger mès, sò cap mès abonat - mès que i aviá un articla en patuès, ath mens cada setmana, o bilhèu tot diá.
05'43 : Paisan - Elevar bestiar dempús qu'è 13 ans – deth lapin dincath shivau de corsa -
06'30 : Sobriquets – eth quartièr de Sent-Olèr – eras maisons – era maison deths granis-parents (Eth Milhèr)
Ara, que deu èster portat Huc, era maison qu’ei après. Qu’aviá un nom : que s’aperava a çò de Taití. Que s’aperava çò de Taití pasqué que i aviá un ancièn qu’aviá anat hèr eth servici militari a Taití alavetz, aquò, qu’èra a çò de Taití. Que s’aperavan Estrada mès n’anàvam cap a çò d’Estrada, qu’anàvam a çò de Taití.
A çò Siméon (ath hons dera virada)
09'28 : Toponimia : Sent Olèr [que's lèva enà cercar quauqu'arren]
Sent Olèr (vertat o legenda ?)
N’é cap Saint-Oulé : qu’é Sent Olèr.
Que i aviá uá crotz, tot a fèt ath pè deth bòsc aquí. Que i aviá uá crotz. Aquò, que s’aperva era Crotz pasqu’i aviá uá crotz mès que deviá èster vielha pasqué, jo, n’è cap conegut eth gran-pair, e qu’ei eth gran-pair que le’n sortic. Qu’èra poirida. Alavetz que deviá èster vielha ! (…) Era Crotz qu’ei eth embrancament pr’amor que i a plusiurs camins. Que i a un camin que va de cap a Urau, que i a un camin que va de cap aths Murrets e, après, que i a camins que van nath Montagés. - Era Bauçòla -
Era Cassanhau : Qu’é tot casses.
12'30 : Era lenha : Que n’i è copat, jo, buès, percamont (ara Cassanhau). E ara pica ! E en ame eths buòus, enà sortir-la. Hilh de puta !
E que i a camins ?
Qu’aperàvam tirs. Que pujavan dinca eth cap. Qu’ei un petiu… Juste que i podián passar… Nà pujar, que i aviá un camin. Qu’èra un camin un pòc… Enfin, que passàvam tranquilament en ame un parelh. Mèma, que i podiám pujar en ame… en ame uá luá dera epòca. Mès, après, nà devarar, ath lòc de… que i aviá un espèça de traçat : qu’èra un tir. Un tir, que s’aperava. Que devaràvam par’quí.
En ame era liá ?
Ò non, que pujàvam, que haiám arrossècs. Ja i èm pujats en ame era liá. Eth trebalh qu’èra nà i virar. Alavetz, que hadiám arrossècs. Que les caliá saber hèr. Après, que’n devaràvam un paquet.
Arrossècs, qu’ei aquò ?
Arrossècs, qu’ei duás granas - que cau botar uá barra davath - duás grandas tijas, un pòc arrelevadas devant. E après, cargar, cargar, cargar, ath fur e a mesura, derrèr, derrèr, derrèr. Enà estacar après, que caliá passar era shèna per davath, estacar e passar per daguens que tirèssa per davath. Alavetz era shèna, en tot tirar per davath, que sarrava e perdiám cap uá branca. E que’n devaràvam un sòc (?), mès que en ame era liá, mèma. Ò, que n’i aviá un paquet de lenha !
Tot aquò estacat, qué.
Estacat a 80 centimestres mès que n’i aviá qu’èran cap estacats per derrèr. Que tenguián per eths dus granis qu’èran sus eths bòrds. Quan era shèna passava per derrèr, que tirava, que haiá rantrar e que haiá pressar e eths qu’èran peth costat que sarravan eths qu’èran ath bèth mieg.
E tot aquò, peth tir avath ?
Peth tir avath. Et allez ! E que n’i aviá un paquet ! Ara, qu’èra penible… Ò, hilh de puta ! Non : ethçò qu’èra penible, que caliá èster dus enà copar-les pasqué que les caliá copar de cap a damont, hèr càger de cap a damont. Pr’amor se les haiám càger de cap a davath… (…) Que caliá qu’eth cap que siá de cap a davath. Podiá cap devarar ath arrevès. E alavetz, que caliá hèr càger de cap a devant. Que caliá un, en ame un piòc, enà ténguer. Coma èra penjat atau, j’èran totis partits enà davath. Alavetz, que les tenguiám e hèr-les devarar. Qu’èra un trebalh pro… En ame era liá, n’èra cap pratique : i podiás cap virar. Que caliá bagarra nà i virar o alavetz que caliá anar en un endret on èra… Que i èm pujats en ame era liá mès pas plan (...)
Nà hèr botjar aqueris arbes, j’ac caliá hèr en ame eths buòus ?
Cet a díder, ara epòca, qu’èra copat cada 25 (ans). Aquí, no’s poderiá cap hèr, ara. Que i a arbes atau, no’s pòden cap arremudar. Ara epòca, a dus, ja les arremudàvam, eths gròssis.
Qu’èran garrigas ?
Qu’èra arbes atau.
N’èran cap coma era taula…
Òi, òi, òi, non ! Ò, ja n’avem devarat mès aquí, que les atelàvam. Que les atelàvam en ame eths buòus e dishar brancas nà que non glissèssan e hèr tirar ! Que n’avem devarat de percamont, casses !
Eth tir qu’é un passatge estret.
Qu’é un passatge estret on non i a arbes, on non i arren. Uá banda… (…) Cada bòsc qu’aviá son tir o entram duás parcèlas, que i aviá un tir. Que i son tostemps.
18'21 : Toponimia (seguida) :
Eth Montagés :
Que i a un sacré buès, aquí ! Pasqu’ara epòca, qu’èran copats, qu’èran copats cada 25-30 ans. E ara, que n’i a… Dempuish era guèrra, se n’i a cap copat mès. Alavetz… Que i a casses ! Et puis, atencion ! Casse d’aquí, copà’u en autona, quan era sèva é devarada, en ivèrn. Botà’u en huec : que crama coma verd. En Montagés. Ara, era Cassanhau, qu’é mès umide. Aquí, que caliá que siá sec. Mès en Montagés, aquí, qu’é sus era arròca, qu’ei piri que… Se n’i a un de gròs, era tronçonusa, cau que talhe
Era Planèra :
Ath bèth cap, aquí, que i a era Planèra mès, era Planèra, que’m pensi que hè partida de Saleish. Era Palnèra qu’ei ath cap deth bòsc, que i aviá… Ara, qu’é hoguèra e rominguèras ! Mès, ara epòca, que i aviá coma uá pelosa, plata coma aquò. E deth aute costat, deth costat de Saleish… D’aqueste costat, i possava cap que casses - e deth costat de Saleish, i possava cap que castanhèrs. N’i aviá cap un casse ! (…) E après, que i a un camin que va devarar, que va devarar ginca era Arruera.
Que i èra eth passatge deths sanglièrs : era Arròca. Aquò, qu’é era Arròca. Qu’èra eth pòste de sanglièr, aquò.
Era Arruera qu’é comunau, era Arruera. Ara, qu’é plantat. Ara epòca, que i anàvam guardar, qu’èra tot pelosa, que i anàvam guardar eth bestiar.
Que i ètz anat, vos ?
Jo, que i sò anat, dròlle. Eth vesin qu’aviá un tropèth de oelhas e, coma en aviám nau o dètz. En ame eth vesin... Qu’èra dròlle qué alavetz que las botàvam amassa e que i èram uá equipa de joenis. Eths uns que i amenavan eras oelhas, eths autis - qu’èra gran - eths autis : vacas. E après, quan èram aquí, qu’èram tranquiles : que mos podiám amusar !
Que i aviá plaça.
Que i aviám hèt uá cabana ! Oh putain ! Que i anàvam per s’amusar (…) E que i aviá serpolet e que n’i aviá. Que l’aimavan (…) Qu’èra pelosa e que’s plantèc en sapin ath torn deras annadas 50.
Eth Castèth :
En anar sus eths Gavats, que i aviá un castèth (…) Qu’èra un bèth castèth, un castèth deth Moièn Atge, pas un castèth… Bòn, era tuatura… mès eras parets qu’èran coma eth diá que las avián construitas. S’èra ara, que’s hura podut…
Que l’avetz vist, aqueth castèth ?
Ah oui, ja l’è vist. Que sò entrat daguens e que’u foteren per tèrra. Qu’ac è tostemps sus eth estomac. Ua bastissa ! E que i èran eras tors…
26'29 : Sobriquets : quartièr deths Murrets : A çò deth Milharés, qu’é era deth bèth mieg. Après, qu’èra çò de Martin. A çò de Martin, qu’èra era prumèra, en arribar. Martin qu’èra un òme que i viviá.
28'10 : Toponimia :
Era Hont deths Murrets :
Que i a uá hont que balha tostemps mès que n’i aviá uá auta un pòc mès amont. Que deu hèr partida dera mèma. Qu’é era mèma aigua, qué. Qu’é era Hont deths Murrets. Aquera aigua, en estiu, que la caliá botar un pòc ath solelh, quan haiám era èrba (…) Eths Murrets, n’avián cap aigua qu’aquí. E a çò deth Milharés, era patrona, quan heren era canalizacion d’aigua, qu’arrefusèc de prénguer era aigua !
Eth Camin deths Murrets :
Que i sò passat, jo, en ame eths buòus, aquí. Que i passàvam. Podiám cap passar que par’quí pasqué qu’èra morcelat : podiás cap passar. Ara, qu’é eth tot eth mèma dempuish qu’ac remambrèren tot aquò. Qu’é tot deth mèma. Mès, ara epòca, podiás cap passar peth vesin, nà anar portar uá carreta de hiems ! Que caliá passar peth camin.
Sent Martin qu’é prats - ara, qu’é emboscat - que son ath pè dera Cassanhau. Que i è mèma, joen, anat hèr blat, aquí-damont. Pas jo. Eth pair que i aviá semiat un carrat de blat. Qu’èra vengut bèth, putain ! Après, qu’èra prats. Ara, qu’é un pòc enfrishat, qué…
Era Bauçòla
Ara, qu’é prats mès, ara epòca, que i aviá de tot. Mès, ara, qu’é tot prats. Que i haián blat, un pòc de tot… E lusèrna ! (…) Cada maison qu’aviá sa vinha. Jo, que l’aviá ara Bauçòla.
Era Gatarra que part d’aquí e que va ginca eth Pont deths Murrets. E qu’ei atau (costalut) ! (…) Era Gatarra qu’é bòsc.
Eth Casteràs : Ara origina, que i aviá un castèth, juste ath dessús deth pont. Que i aviá uá carrièra tanben. Jo, que i è vist a hèr minas en ame eth martèth, eth burin e hèr petar. E que tiravan eths calhaus d’aquí, nà hèr eths camins (…) Aquò, qu’ei eth Casteràs.
Eth Guar deth Castèth :
Que i anavan lavar. Que i anavan lavar eras tripas deth pòrc e lavar.
Eth Gravèr deth Soc :
Aquí, que’n tiravan gravèr, en pagalha. Ara epòca, tot ethçò qu’èra gravèr e sable, qu’ac tiravan deth Arbars.
Eth Baucet : qu’ei en tot devarar, aquí. Ath Baucet, que s’i va construïr uá maison, ara (...) Ara epòca, que i aviá maisons. Que n’i aviá duás o tres e, on construïsen, que i aviá uá granja (…) Aquí, ja l’è vista, n’i a cap talament longtemps (…) E que i aviá duás maisons, d’aqueste costat, non i è cap vist qu’eras pèiras, jo. Que deviá èster vielh.
Que i aviá un prat aquí, a nosaus (…) Que haiá coma (…) Aquí, qu’èra era Coma Esculèra. Que i aviá un prat, pas bien gran. Enfin, que i sò anat, jo. Eth Camin que partiá dera Crotz, aquí, e qu’anava ginca Coma Esculèra. (…) A Coma Esculèra, ara epòca, qu’èra un prat. Ara, n’é cap mès un prat. Qu’é bosquet, aquò.
Era Bòria
Eth arriu de Coma Esculèra (limita Urau) : Era Hont de Gajan / Era Coma de Gajan
E, ath hons, que i a uá hont. E sai cap, era hont, se hè partida de Castèthviague o d’Urau (…)
Eth arrivèc qu’ei eth Gotèr (...) Que part dera hont e que devara ginca eth Arrivèc. Aquò, qu’ei eth Gotèr. N’é cap ni arrigòla ni un arriu mès, enfin, que còla quan plau. Ara epòca, que colava tostemps un pòc en ivèrn.
Era hont de Gajan
E que i anàvam cercar era aigua, dempuish ací. Que i sò anat, jo. Que i aviá un bassin, un gran abrevuèr, nà hèr béver eth bestiar (…) Abans d’aver era canalizacion, ací, i a cap un pet d’aigua enlòc. Que i a endrets, que podián hèr un potz enà aver aigua. Ací, que caliá anar cercar era aigua en ame un petit traîneau e uá gròssa cuva et allez ! (…) E nà hèr béver eth bestiar, quan i aviá glaça, qu’é arròca, era devarada, quan èra glaçat, atencion ! Qu’arrecuperàvam eth mès possible aigua de ploja, quan plaviá. Qu’anàvam, dus còps tot diá, enà hèr béver eth bestiar, aquí-delà.
Eths Lavaders
Nà lavar era harda, on anàvatz ?
Nà lavar era harda, qu’anava… Quan colava aqueth truc (era Hont de Gajan), qu’anàvam ací. Sinon, qu’anàvam après eth cemintiri, en faça, on èra eth ancièn presbitari, aquí. Que i a uá descenta que va nath Arbars.
Que deviá èster uá aubiga. Que s’apèra era Aubigassa (en faça era Coma de Gajan). Ara epòca, que deviá èster frisha o bòsc alavetz qu’ac avián defrishat. Uá aubiga qu’ei un terrenc on i possa que salopariá. N’é cap ni prat ni bòsc. Uá aubiga, ací, qu’ac aperam, qu’ei un cuenh on possa arrominguèra, brocau… (…) Ara, uá aubiga que pòt èster un endret on pòden anar eth bestiar pèisher a travès eth mashin : i a cap arbes. S’i pòt cap anar en ame uá dalhusa enà copar… Qu’é un terrenc que n’é cap james estat trebalhat. E ara, qu’é prat.
56'27 : Cambiaments – eth paisatge – eras parcèlas : tot talhucat pertot – eth fermatges – hèr era èrba dam eth buòus – eth matriau : era dalhusa e era fanusa, eth arrestèth a pedalas – eth prumèrs tracturs – deishar posar eth buòus - eslevar 500 gariás : dambe eth benefici que crompèc eth tractur – primas deth Estat enà crompar matériel – arribada a Saleish deras pumèras Suïssas – eras Olandesas – eth buòus : Mascard e Mulet
01'04'19 : Era vinha : cada maison era sua – vinha ara Bauçòla – en cadan pèça, enas borduras, hautins – plantar vinha baisha – era varietat camirog – eth aigardentaire – auderòts abans eras espalièras – auderòts e espalièras.
01'08'26 : Eth pan – cap de horn ena maison - eth horn ena vielha maison – era pala e era mèth – construccion deth horn : en ame latas torçudas (herèishe trempat), construsián dessús en ame bricas de tèrra e ua bona cocha de sable – e alugar eth huec enà hèr cremar eras latas – qu'èra cargat d'alugar eth horn – pendent era guerra que tornèren hèr pan e mòler a casa (acèr) -
01'14'17 : Era 2nda GM : eth endeman dera sua comunion, eth 15 de mag 1944, eth Alemans qu'embarrèn monde ena maison de Gajan – era hilha d'un colonèl que s'escapèc e que venguec trucar ara hièstra – que demandèc era rota de Bossens – 11 d'aost 1944 Era Baderca : un vielh que volec cap partir, eth Alemans que'u cramèren ena maison – un aute còp a Mana
01'18'04 : Era 1èra GM : Eth pair qu’estèc enterrat en dab eth sòn shivau. Eth obús que cagec on cau. Que hec solevar era tèrra e qu’enterrèc eth shivau e eth pair. Eth pair, qu’arribèren a sortir-le’n mès que l’aviá hèt devarar eth còr de duás còstas. Qu’estèc andicapat tota era vita. 7 ans : 3 ans de servici militari e, quan avec finit eth servici militari, 4 ans de guèrra. A se va èster ena infantariá, n’existariá cap ath diá de ué ! Era cavalariá qu’èra mès protetjada quan mèma. Enfin, n’èra cap tant exposada qu’era infantariá.
01'19'30 : Eth Voiatjurs : eths granis-parents que voiatjavan, en ame ua grana calècha en dusn shivaus– de març a octòbre – ginca era Loire aquí-delà – marchands
01'20'45 : Era caça - era lèbe
01'21'09 : Eth os e eths lops – eth arrièra gran-pair que caçava eths lops – cargar eth vielh fusilh (podra e papèr seda e borrar) – atacat per un os que's quilhèc devant eth e que'u tuèc – istuèra deth talhur d'Arrueda seguits peths lops, sauvat peths cisèus – eth passatge
01'25'23 : Era velhada : espelhocar blat marin e dançar e hèr còder castanhas – tot eth ivèrn, velhada cada ser
01'26'20 : Sociolinguistica :parlar patuès ara velhada
Aqueras istuèras que’s condavan en patuès ?
Tot aquò, qu’é estat condat en patuès. N’é cap estat condat en francés. S’i parlava cap francés que quan anàvam nara escòla.
01'26'45 : Cambiaments : quan veniám uá bèstia, parlàvam cap en francs (pistòlas) ; mès tard parlavan en sòuses – pagar era talha (impòst foncièr)
01'28'04 : Observacions dera natura- nà saber eth temps qu'anava hèr – era luá e era sharpanta – eth croassant tot dret, era proishèna luá que serà maishanta - era lenha copada a mieja luá que crama miélhor - enà bastir, copar eths casses en ame era vielha luá de seteme
01'30'33 : Toponimia :
Entram Sent Olèr e eths Murrets, que i aviá uá maison. E que s’apèra eth Cartet. Mès que data de longtemps ! Jo, que l’i è vista ! (…) E aquí, ath dessús deth camin, que i aviá uá sorça. E aquí, que i aviá uá maison. N’èra cap uá maison… Eth arshitècta qu’avec lèu hèt : un carrat, uá pòrta, uá hièstra e uá shumenèia. Mès, jo, que l’è vista en ame eths carrèus e tot. (…) Que i botàvam eras trufas, en aquera barraca. Ja l’è coneguda, era barraca deth Cartet ! (…) E ara, qu’é prat.
01'35'12 : Religion - Era Capèra – St Segismond St Simon – era estatua : un obrièr enbevedat que la, botec en arriu, quan tornèc qu'aviá era maison cramada -Eras Rogacions
01'37'15 : Eras podoèras – que i a certyenis que i credián realaments
01'38'13 : hèr un shiulet, hèr savar e ehèr daurar sus era flama - hèr un mangue d’arrestèth ( en mata) – passar peth huec – eth mesplèr
01'41'37 : Eth lin – hialar eth lin – eth hus - le rouet – atelièr on fabricavan eths lançòus
01'43'53 : Sociolinguistica
Quin ac explicatz que’s siá perduda era transmission dera lenga ?
Eth orgulh deths gens… Parlar patuès, ara epòca, qu’èra un pòc païsan. Que caliá parlar francés, qu’èra miélhor. N’èra cap polit de parlar patuès. Eths joenis que les caliá aprénguer a parlar francés, mèslèu que patuès. Qu’èra mès importent. Parlar patuès, que haiá vielh. Que caliá èster modèrne. Sustot après era guèrra ! Tot que cambièc, tot, tot, tot !
Créateur
Jean-Paul Ferré, enquêteur
Source
JPF31[SS-Castel-Dr]
Éditeur
Eth Ostau Comengés
Format
Texte/html
Langue
gascon
Type
Texte
Spatial Coverage
Castelbiague
Person Item Type Metadata
Birth Date
1932
Birthplace
Saint Oulé (Castelbiague)
Collection
Citer ce document
Jean-Paul Ferré, enquêteur, “Collecte de Roger - (Castelbiague),” Oralitat de Gasconha, consulté le 19 mai 2024, https://culturaviva.audio-lab.org/items/show/751.