Collectage de François et Jean Noël (Bordes sur Lez-09)

Collectage de François et Jean Noël (Bordes sur Lez-09)

Rivalité entre vallées

Pastoralisme

Contrebande

Fromage et beurre

Chansons

Musique traditionnelle -- Gascogne

Guerre mondiale (1939-1945) -- Réquisition

Processions

Loup

Surnaturel (fées)

Surnaturel (légende)

Hameaux disparus

Contes gascons

Algérie -- 1954-1962 (Guerre d'Algérie)

Flux migratoires liés au travail en France

Dévotion

Corvée

Entretien codé en RL pour les facilités du classement

JN : Jean Noël
FN : François Noël

RL-09[CC-BL-Nj-Nf-1]



0'10 Maison – 12 ena maison qu'èran – que minjavan toti ena taula – se podia parlar aqueth hoc, que n'a vist a parlar, a cantar e dançar - aiga ena hont
01'25 Intime – JN paisan, armada – trebalhat ena maçonaria – puish que partic a Tolosa, qu'i demorèc 34 ans, magasinièr
02'50 Elevage – 12 vacas ath mès, a çò de Merens – mès sovent entre 4 e 6 vacas
04'00 Toponymie – eth Carrèr de Cace – era maison vielha de Cace, qu'èra aquí – ara, qu'ei Joanhon – no'us apèran pas Noël, mes Joanhon toti
05'10 Sobriquet – eths dera Blanca, de Merens, Carpòt, Margalida, Malhòu, Jan Bèth, Charmur, Candèth – deth Pujalar deça ací, totas u nom – en çò deth Talhur, de Formar (??)
06'00 Lenga – son pair qu'èra sortit dera Auvernha – qu'èra diferent – que parlava patoès tostemps – eth (JN) que'u parla eth patoès dera Auvernha – qu'avia encontrat era sua mair a París – ua gran mair vielha ací, qu'èran tornadis pr'amor d'aquerò
07'10 Idem – qu'èra de Leucamp, a costat d'Aurilhac (11km) – qu'èra mès plat – que parlava tostemps deth sieu patoès dab eris a casa – un ramat de mots que son diferents – Denise, sons parents non l'an cap jàmes parlat francés
08'40 Vathmala – qu'èran a meitat arabes a Vathmala, eths arabes qu'i èran arribats – que son mès maures dera cara qu'eths autis
09'15 Rivalitat valeas – rivalitat pr'amor fòrt de monde – non se n'entenian pas tròp entre valeas – jalosias – qu'èra pr'amor deras montanhas – cada comuna son parçan – eths vathmalons que venguian en çò de son, e eth contrai – e n'anava cap
10'55 Montanhas - despuish era Lea, deçath Tràpet – tot qu'ei de Bòrdas – era Lea, Mont Valhèr, Lecuèr, Barlonguèras, Tràpet, Eireshet («Pic du Midi») - non s'abarrejava cap – que hadia de 8 a 10 dias – qu'i calia anar si-madeish – ath torn de ròtles – partir dab eth arravitalhament
12'30 Pastoralisme – qu'anavan - eths Birossans que pujavan entrò era Sèrra deth Tràpet, que volian eth sieu costat – eths espanhòus qu'arribavan a Barlonguèra – qu'èra son – no's calia pas barrejar dab eri – 7000 caps de bestiar de lana, eths espanhòus, dab 5 oelhèrs – un que portava eth aminjar de Montgarri avant – a baish, qu'èra tot dalhat de cap a Montgarri – 20ia de dalhaires qu'ac hadian – eths d'ací, qu'i anavan
15'15 Dalhadas – que n'an conegut qu'i anavan – que partian dab era sua dalha en còth – ersi tanben, qüant de còp i anèren – dab 6 o 7 botelhas de Ricard – dromir en Trinquèr dejós Barlonguèra, deth costat francés
17'05 Montgarri – per on cau passar entada anà'i – era Coma de Gilet – ua capèra – qu'i èran anats en autò après – que's mauhidavan deths doanièrs – que botavan Ricard laguens eth pan entà amagà'c ! - qu'anavan minjar en çò de ? - après, que heren (eris) un gropament en 1957 – que son eris, sustot François, que pujavan eth arrevitalhament dab era mula – qu'avian hèt cabanas – en temps, qu'èran cabanòtas, era pòrta qu'èra hòrt prima – un tenís per tèrra, tot juste era plaça peth can – un trauc ena paret – qu'ahumava – mes pas sovent, pr'amor n'avian cap lenha
23'45 Un bon maire en temps
24'10 Espanha – bèths uns que coneguian plan – que's vedian ena montanha – que parlava patoès quasi coma eris
25'00 Evolution - que cambièc en 1958, segon eth, quan èra partit ath regiment – en tot tornar qu'avian crompat ua dalhusa – ua revolucion – tot era pala ath devant de casa sua, cap un arbe – que vedian eras palomas a passar – que vedian loenh – eras vacas que venguian béver ena hont – de tira, qu'avian cagat, ua vielha hemna qu'ac venguia amassar dab un ferrat – ua auta hemna que venguia cercar eth hoc ací en estauviar alumetas – que partia dab un tison – quan hèvan era vaishèra – aiga tath pòrc – quan avian tuat eth pòrc, que balhavan era aiga enaths vesins
28'00 Idem – eths praubes – se's morian eras vacas, arren – que's crompavan eth sucre, cafè, eth òli
28'50 Pastoraisme – pas ua maison que n'avessa vacas e oelhas – pas plan cada un, mes totis
29'25 Pastoralisme – montanhar – aras Tremalhas, a Peiralada, ara a Eireshet – guardar eras oelhas segon eth nombre de caps – no mancava cap ua oelha ara fin – guarar-las tot eth dia
31'20 Idem – que minjavan hormatge, lèt, burre – que n'an hèt un ramat de hormatges – que'u hadian sustot ath mes de junh – un aute còp ath mes de seteme
32'20 Hormatge – un caudèr, mólher eras vacas laguens – botar a cauhar un pòc sus eth hoc – un pòc de ? - voludar, quan èra plan calhat, amassà'u – botar laguens ua sarra, permèr dab era smans enà tirà'n eth lèiton – botar ena escoladera, e laguens ua pèla – deishà'u dus o tres dias – quan èra bon, sus ua estatjèra, passà'u dab lèt o aiga salada


RL-09[CC-BL-Nj-Nf-2]



0'00 Seguida – passà'u cada maitin dab era man – hèr eth colat, eth brossac, eth hormatge dera ola – eth colat qu'ei era lèt calhada – en un bòl dab un pòc de pan – eth brossac, tornar hèr cauhar eth cèr, botar lèt laguens - botar çò que demòra en un pelhòc – e minjar eth brossac – eth hormatge dera ola : qu'i botavan hormatges frèscs en ua marmita de tèrra – que la voldavan, que hadia un hormatge mot e picant – qu'èra hòrt – botar aigärdent en brossac
03'10 Idem – era pela entà hèr motle – que sarravan eths hormatge dab aquerò – que l'i deishavan dus dias – que podia hèr un navèth hormatge de ger dab eth de ué – qu'èra lisse en temps – era manièra de hè'c
05'20 Idem – era presura – que guardavan era pansa d'un crabòt – que botavan un o dus culher dera pansa – que hadia calhar era lèt – que hèvan aquò dab ua golèra/colèra/holèra (?)
06'30 Idem – quan èra calhat, era todelha que tenguia dreta laguens – qu'ac amassavan dab era man – sovent, n'ac hèvan pas cauhar, era lèt – qu'èra dejà era bona temperatura en sortir deth braguèr – eth bordau d'Ausset
08'15 Bordaus – diferença entre un bordau e ua bòrda – un bordau qu'èra ua proprietat en montanha dab bòrdas (se compreni plan) – que hèvan seguir eths lapins, eras garias, eth pòrc a naut – pujar ath 1er d'aost, devarar ath 1er d'octobre – que dromian alà-sus – que s'aturava quan calia pan – que pujavan pòc e pòc – anar ena Auverda permèr – camps e prats ath entorn deth vilatge – tot trebalha
11'15 Semiar – moro, segle, blat, truhas – que's haian eth pan tanben – hèr eth pan : son pair que brassava eth pan – eras hemnas qu'anavan a çò deras vesias – eth qu'alugava eth horn, qu'ac hèva entà tot eth quartièr
13'00 Solidaritat – quan hèvan era èrba, encara pas guaire a, qu'èra tostemps ajudats – era maison qu'èra tostemps plea – quan arribava eth vin de vrenhas, en tornar deras vrenhas, eths òmes que s'amassavan ací – quauques uns que n'ahartavan, que'us calia portar – qu'anavan deth costat de Narbona – era sua mair qu'i èra estada neuriça ailà – qu'èran coma dera famila
16'15 Pastoralisme – quan portavan eth ravitalhament – que l'amiavan tanben ath Bon Boèr, eth oelhèr dera Valea d'Òrla
16'35 Velladas – que cantavan en tot trucar dab eths esclòps – çò que cantavan : «j'ai mon cheval à l'écurie / ?? prêt à partir / Quand tu seras en Italie / Tu ne penseras plus à moi, non plus à moi / tu penseras aux Piemontoises qui sont 100 fois plus bel'que moi !» - Aqueras Montanhas
19'30 Danse – eras danças dera epòca – passo doble, etc – eras hèstas deth quartièrs de Bòrdas – un musician que jogava, un deth vilatge dab un accordeon tot apedaçat – qu'èra eth mès praube deth vilatge – quan se moric, que trobèren 50 000
21'10 Guerre 40 – tot barrat ath ser – que passavan dab eras bòtas – qu'avian tuat un vedèth laguens, ena maison – qu'avian botat telas sus eras ahrièstas – qu'ac heren o autament, que'us aurian panats – eths alemands que patrolhavan – ath ser, que demoravan laguens
23'05 Toponymie – quartièrs de Bòrdas – Orjot, Aulinhac, Aidrenh (Idrein) – ua escòla ací, ua a Aièr – era hèsta d'Orjot, eth balh ath Cap deth Pont – a Bòrdas, eth mes de mag – a Orjot, entara Sent joan – a Aulinhac,eth 8 de seteme – qu'i hèvan un pelegrinatge - qu'i a ua gròta aiquí – ua comerçanta qu'i pujava eth dia dera hèsta
25'50 St Joan – eth hoc – que's hèva en eths autis vilatges – ath Cap deth Pont - «que calia èster pèc, que trebalhavan ua setmana enà hèr cramar en quauques minutas» (FN) – que plantavan ua pèrja e botar ua pèrja ath entorn – jàmes avut un hoc d'accident – amassà's un tison : quauques uns
27'50 Velladas – istoèras – entà fóte's era pòur dessús – quan hadian eth camin enà pujar en bordau, que pujavan dab eths vielhis – tot eth camin, bèths uns que condavan de tot
29'05 Eth lop – un que s'avia hèt atacar peths lops ena montanha – qu'arribèc a hè'us partir dab eth bròc, que's podec hicar ena cabana – un aute, ena Toa de Neret, qu'i avia trobat ua ossa dab dus petitis, que getec un petiu – que hec diversion, que's podec ahúger, que sautèc en ua ajarda – un d'ací, Sanson, que n'avia tuat tres – qu'èra deth Tucòu – ua ajarda : çò qu'ei
31'55 Eth os – un qu'avian conegut – qu'avia botat poson sus ua oelha – que demorava eth os
32'45 Bruishas – que didian qu n'i avia – qu'èra fauç mes eras hadas, qu'èra vertat – sa mair que las avia conegudas – sa mair qu'èra en Auverda, qu'abaishavan cobèrtas dab ua cobertura, n'avia pas arren dejós, eths òmes que'us levavan era cobertura
35'00 Idem - ena Auverda, un vielh que goardava eras crabas – que s'imaginava «se podia aver ua hemna» - ua bèra hemna qu'arribèc de cap ad eth- que'u didec : «que voi plan demorar dab tu, mes non vòli pas que m'aperes Hada cuu pelada se m'apèras atau, que m'anirèi» un dia, que's pelejèren, que l'aperèc atau – Tomàs que s'aperava – qu'i ei era toa encara – qu'èra ua losèra
37'45 Lin – eths linçòus db lin e cramba


RL-09[CC-BL-Nj-Nf-3]



01'00 Oralitat – a Fots – ara Hont Blanca de Jobac – aquiu, qu'i ei ua toa dab ròcs plan arrengats – davant, qu'i èra eth «bénitier» - eras crabas qu'i anavan – d'aqueth temps, qu'i didian era messa aquiu
02'50 Quartièr abandonat – eth Monedar – 4 hilhas e 2 gojats qu'èran a çò d'Andrè
03'40 Comèrces – 5 espiçarias a Orjot e Bòrdas – 5 o 6 aubèrjas – 3 esclopèrs au mens – sa pair qu'arrengava eths utisses – qu'apedaçava mèma assietas – que hèva paèrs – eras corbelhas ena glèisa entre Orjot e Bòrdas qu'èran d'eth – quan hadian era quista
07'00 Religion – cada dimiche – vrèspas a 13h00 e eras pregària deth ser - + eth catechisme – non pas trebalhar deth dimeche – qu'avian un bon curè – l'abbé Fauroux – qu'ei hòrt apreciat
09'30 Oralitat – legit ua istoèra deth Pont deth Diable d'Orjot – jàmes entenut a díser – qu'ei estret
11'15 Idem – Oelhas Anticas – non saben pas «que cau èster pèc enà véder aquò» (FN)
14'55 Pastoralisme – eth pegader : ua crotz de Lorraine – qu'ac an balhat en un de Vathmala – esqueras e canaulas, tot – de noguèr, mes un noguèr coma cau – plegà'u dab eth pè – o cauhar dab aiga borenta, qu'ei mès plan – que cau era fòrça entà poder ténguer avant de botar era calhiva – que cau que barre sus eth còth coma cau
18'00 Idem – eras esqueras – ua deth gran pair – que las crompavan a Castilhon
18'35 Heira – minjar ath arrestaurant – taulèrs de tot – e bestiar, vacas e oelhas – qu'èra tot tapat – quin arreservavan era vaca eths maquinhons – anhèths neres – que las volian, eras oelhas neras pr'amor qu'èran mercas – 3 o 4 per tropèth – 3 o 4 neras e 5 esquèras, qu'èra bon, que las avian totas
24'00 Rivalitat Vath Longa - «Dera Vath Longa, qu'i ven de maishant vent e de maishanta gent» - «e qu'ei vertat» (FN) – que son maishants – eth mès con que ven tostemps dera Vath Longa
26'10 Balaguèr – un vilatge tostemps bien – tostemps de bon monde – arrèra gran mair de Balaguèr – que didian qu'èran simples – coma eths d'Antràç : qu'avian botat un pòrc coma maire – non sabian pas qui elegir, alavetz qu'avian getat ua poma e eth qui l'atraparia, seria estat maire – un pòrc que l'atrapèc
28'10 Diferenças valeas – eth Vathmalon qu'èra un òme valent – eth Birossan qu'èra mès dolent – eth Birossan no volia pas ténguer que oelhas pr'amor eras vacas que demandavan tròp trebalh
29'10 Guerre Algérie – 30 meses – a Oran, ath Maròc – a Agadir pendent eth tremblament de tèrra (1960 : 15 000 mortis) – ua vila completament rasada, tot esclahat – 3 tremblaments de tèrra – eris qu'èran devath tunèls, n'averen pas arren – pendent 13 dias, qu'i tribalhèc a tirar eths cadavres e eths vivis – en un dancing, que calia baishar en sobterrencs entà sauvar eras gents – qu'èra estat orrible – qu'èra maishant de partir en mission tara Algeria – mes Agadir qu'èra estat pire – que hadian un traucàs dab ua pala mecanica, eths GMC que descargavan eras gents mortas, elicoptèrs que laishavan sac de TNT ? Dessús enà desinfectar
33'50 Idem – un cambiament ? - non se n'avisan pas tant – n'avian pas pòur d'arren, eris d'aqueth temps - «que n'avem tuat, bè» - que n'a vist un ramat de mortis, de blaçats – un d'ací que s'i èra mort ailà
35'20 Evolution – quan se'n tornèren, qu'i avia era motofochusa – 2 o 3 vacas – e dus o tres ans après, 30 vacas – e era clotura electrica – que guardavan «baston picat»
36'50 Vilage disparu – eth Monedar – eths deth sòn atge d'aqueth amèu en tèrra





RL-09[CC-BL-Nj-Nf-4]



0'00 Seguida – qu'èran partits d'ací, qu'avian crompat ua fèrma a Audinhac, costat de St Guironç
0'50 Beauce – cap ua maison on n'i anavan cap – hemnas neuriças ? Que se'n plaçava quauques
03'10 Intime – Jean qu'ei eth 10au mainatge dera sua familha – qu'èra estat batejat a Arienh per un abesque que venguec exprès enà eth – eth 10au macipon qu'èra tostemps batejat per un abesque – qu'avia hèt era confirmacion a Arienh tanben e qu'avia tenut un gran lançòu dab escriut dessús «Bona venguda Mon (en gascon) Seigneur»- qu'èra vengut eth abesque – eth prumèr de familha qu'avia 20 ans de diferença dab eth – qu'èran totis dab dus ans de diferença entre eris
06'00 Elevage – qu'an encara vacas, limosinas – que las van véner – ara, tot qu'ei escriut que crompan e venen vedèths
08'40 Futur deth país – que va èster era catastròfa – eths joenis no saben pas e no vòlen cap trebalhar – que va èster acabat
09'30 Idem – n'i a pas qu'eth ordinator que conda o eth telefòne – un hòrt brave que volec ajudar a hèr era èrba – que los copèc eth rombalur en un prat tot plat – que les fotec ena merda, non sabia pas trebalhar – pire, n'avia pas jàmes vist a trebalhar
12'20 Idem – qui parla en vilatge – en temps, eths qui parlavan patoès qu'èran diminuadi – qu'èran arrierats – tot que's hadia en patoès – qu'anavan minjar culheradas en hormatge a costat – en tussets – que minjavan laguens cubats – n'i avia pas assietas entà totis – que's hèvan eth disnar en prat, o eth dejunar, a 09h00 – sa mair que'u portava – e ua gota de vin
17'20 Corvadas – ua 15ada de dalhaires – que hadian pescajons – partir de netses, qu'arribavan en prat, que calia demorar pr'amor de non pas véder – tecnica – enà tóner a còps de cisèus
19'25 Segar – dab ua hauç – son pair qu'ac hadia – eth, qu'avia un volant – mes n'avian pas eths madeishs utisis en Auvernha, donc eth que hadia dab eths utisis que coneguia – estacar e hèr un garbèr – bàter ath salagèr – quin èra hèt – que's calia goardar era palha
21'25 Molas – qu'i botavan eth gran – eths calhaus que rodavan – ua auta mòla, deth Sarte – un menusèr que hèva virar arressec dabera aiga – que's hadia eth corrènt tanben – hòrt d'escambis : se prenian pan, que pagavan dab eth boès
24'10 Commerce – un burèu de tabac un pòc mès amont – pendent era guèrra, que calia portar eth embalatge – tiquets deth pan – cap mès de tiquets, cap mès de pan – que's passava bien pr'aquò

Jean-Paul Ferré, enquêteur

Eth Ostau Comengés, producteur

RL-09[CC-BL-Nj-Nf]

EOC 11

Eth Ostau Comengés

Communauté de Communes du Castillonais (commanditaire)

Texte/html

gascon

Texte

Bordes sur Lez

François : 1935
Jean : 1937

Bordes sur Lez