Collectage de Francis 2 - (Cazavet-09)

Collectage de Francis 2 - (Cazavet-09)

Moulins à farine

5. Thèmes abordés pendant l’entretien

3357 0’17  7’19 : picar eras mòlas
E ben, d’autis còps, quan era mòla serviá cada diá, mèma soen net e diá, que caliá picar era mòla un còp per an. Alavetz, nà picar era mòla, que vos vau explicar en quin se haiá. Que caliá tirar d’abòrd totas eras planchas que i a ath torn, aquí. Après, que caliá levar era pèira de dessús enà poder-la picar e picar era de dejós tanben. Alavetz que caliá… Que haiám dam un pau de hèr e cunhs. Que solevàvam era pèira. Que botàvam dus cunhs, un de cada costat, darrèr. E, après, que passàvam devant hèr parèlh. Que la levàvam dentiò eth moment on podiám passar eths rolèus dejós. Que botàvam dus rolèus : dus petitis devant e un gròs darrèr. Un còp que i aviá aqueris rolèus – plan posicionats : que caliá saber on les caliá botar – que la tornàvam a baishar sus eths rolèus, parèlh dam era barra a mina e eras calas e que la dishàvam posar sus eths rolèus. Un còp qu’èra posada sus aqueris rolèus, que la possàvam de cap a darrèr, doçament. E darrèr que i aviá un batit de buès, dam madrièrs peth sòu, nà dishar-la reposar. Alavetz que la butàvam darrèr e, un còp qu’èra en equilibre, que la dishàvam càiger doçament en tot retenguer-la dam ua còrda e ua pèça de buès que i aviá en trauc dera pèira. E aquí que la tenguiám. Que caigiá doçament e qu’èra leugèrament inclinada aquí. Un còp qu’èra atau, après, mancava cap mès que de la quilhar. Alavetz, aquí, que’m botava, que m’acocava dessús era pèira fixa, que m’acroshava ara andilha – era andilha qu’é ua pèça de hèr on repòsa era mòla de dessús, e aquí, dam eths pès, que butava. Que butava, que la quilhava e que la botava en appui sus eth batit, aquí. E aquí qu’èra prèsta a picar. Après, aquí, que la caliá netejar quand mèma pr’amor que i aviá hariá. Alavetz que la netejàvam dam aiga e ua bròssa e, un còp qu’èra seca, que la podiám picar. Alavetz, nà picar-la, que caliá hèr dam un martèth exprès, un martèth dam puntas que’s cambiavan. E aqueras puntas, qu’é eth haure deth vilatge que las trempava, que las haiá. Alavetz, coma era pèira é silèx, [qu’é très dur, alavetz que caliá qu’era trempa soit arreüssit. Alavetz] s’èran trempadas tròp duras, que’s copavan e, s’èran trempadas tròp doças, tenguián cap. Alavetz qu’èra eth problèma. A uns còps, que n’i a que tenguián mès que d’autras. Alavetz que començava d’anar picar, dam aqueth martèth, que haiám petitis traucs sus totas eras… sus era pèira de dessús e era pèira de dejós pr’amor eras pèiras que s’usan. Normalament, no’s devián cap tròp usar pr’amor que cau tostemps que i auge tostemps gran entram eras duas mès qu’arriba que vengan tocar era ua contra era autra. Alavetz que s’usan e que venguen lissas. E cau cap que sián lissas nà poder mòler coma cau. Que cau que i auge de petivis traucs. Alavetz qu’ac picàvam nà hèr aqueris petivis traucs. [E alavetz que haiám…] Que les haiám pròshi : dus centimestres a pu près. Mesuràvam cap ! Mès enfin, qu’èran pròshi e aquí que picàvam, que picàvam, que picàvam e, cada còp de martèth, ua pita, que haiá ! E après, un còp qu’èra picada, que caliá… que la caliá tornar en plaça. Alavetz que haiám en sens invèrse de çò qu’aviám hèt enà levar-la. Alavetz que la tornàvam bascular ací e, après, tornar botar eths rolèus nà botar-la en plaça. Mès, abans d’aquò, que’n profitàvam, tant qu’èra levada, nà greishar eth palièr. Eth arbe que puja deth rodet, baish, qu’é en buès mès que i a ua partida en hèr, naut. Alavetz, aqueth palièr… I aviá cap rolaments ara epòca alavetz qu’èra un palièr en buès e qu’èra de pomèr. Eth pomèr qu’é dur. E alavetz aqueth palièr, que’u caliá greishar e no’s podiá cap greishar quan era mòla virava. Alavetz, quan l’aviám levada, que tiràvam era andilha, qu’é dessús aqueth arbe, aquera partida d’arbe en hèr. E après, que i a ua tela qu’é puntada sus aqueth palièr en buès, en pomèr. Que tiràvam aquera tela e, après, que i botàvam grèisha deth pòrc, deth vente. Era crepina. Quan tuàvam eth pòrc, ara epòca, que’n tuàvam un cada an, que guardàvam aquera crepina nà greishar aqueth arbe. Alavetz que l’enrolàvam ath torn deth arbe en hèr, que tornàvam a puntar era tela e, après, quan era mòla virava, que s’escauhava un pòc e era grèisha que honiá doçament e que greishava eth arbe – qu’èra eth sistèma dera epòca – e que marchava e que tenguiá un an. Eth an d’après, quan la tornàvam a picar, que haiám parèlh. E après, donc, que la tornàvam a botar en plaça e, après, bon, que i a quauqu’un reglatge a hèr quand mèma pr’amor que pòt botjar. Eth rodet, baish, que pòt botjar alavetz, era pèira, cau cap que tòque mès d’un costat mès que deth aute. Autrament, eth picatge serv cap mès a arren. Era pèira que s’usa e qu’é fotut. Alavetz qu’ac caliá reglar quand mèma aquò e abans de la botar en plaça, qué, abans de tornar-la a botar en marcha. Qu’èra eth mès importent, aquò. Eth picatge e aquò. E après, que tornàvam a botar eth martinet : eth martinet qu’é era pèça que’s hica sus era andilha. Que i a dus petivis balejons qu’envòian eth gran darrèr : dus petivis balejons de brocau. E aqueris balejons que les cambiàvam en aqueth moment tanben. Voilà. Qu’èra eth sistèma dera epòca. E que tenguiá. E cada an, qu’ac haiám. Que tenguiá un an sense tocà’i mès, qué. Voilà. Qu’é ethçò que haiám cada an. Jo, qu’ac vi a hèr nà mon pair, qu’ac hi un pòc dam eth tanben e, après, qu’ac tornè a hèr eth an passat abans de tornar-la botar en marcha. Que’m calec arrehèr eth arbe dejós – qu’èra poirit – e tot eth buès de dejós pr’amor eth buès qu’é en aiga. A fòrça, que’s poirish e que s’abima, qué. [...]

7’38  9’35 : [Era partida de baish, òc.] Alavetz, baish, que i a dus rodets pr’amor que i aviá duas mòlas : un rodet nà cada mòla. Eth rodet, naths que non saben ce qu’ei, qu’é ua ròda orizontala, dam palas, e que i a era aiga que cai dessús e que hè virar eth rodet. E, ath mieg d’aqueth rodet, que i a un arbe, un arbe que puja, en buès. Que’u tornè arrehèr. E après, que i a aquera tija de hèr que vos è parlat, eth palièr e era andilha, era andilha on repòsa era pèira de dessús. E dejós eth arbe, eth arbe tusta cap peth sòu pr’amor que cau reglar. Quan volem hèr hariá fina o grossièra, que cau escartar era pèira un pòc mès o un pòc mens. E alavetz que caliá poder solevar tot eth ensemble. Alavetz, eth arbe, eth rodet que repòsa sus un palièr en bronze que i a dejós e qu’é eth sus ua pèça de buès. E aquera pèça de buès qu’é posada sus eth sòu mès que pòt bascular atau. Alavetz, per un sistèma de levièr, que la basculam e hèr escartar, pera mèma ocasion, era pèira, eras duas pèiras. E atau que podem reglar era finessa dera hariá. Voilà. Qu’èra simple mès que i caliá pensar. Voilà. E aquera pèça de bronze, ath mieg deth arbe, que i a ua pèça metallica : qu’é eth mieg d’aqueth palièr de bronze. E après, aqueth palièr que s’usava quand mèma alavetz, quan la picàvam, que’n profitàvam nà virà’u. Qu’èra carrat e que i aviá, sus totas eras faças, que i aviá traucs enà poder-la cambiar. Voilà. Qu’èra eth sistèma dera epòca.

Jean-Paul Ferré, enquêteur

JPF-09[Sl-Ca-Pf2]

EOC 6

Eth Ostau Comengés

octobre 2009

Texte/html

gascon

Texte

octobre 2009

1951

octobre 2009