Collectage de Jean-Pierre 3 - (Arrien-en-Bethmale)

Collectage de Jean-Pierre 3 - (Arrien-en-Bethmale)

THEMES ABORDÉS PENDANT L’ENTRETIEN
775 : lecture de paysage depuis la piste de Campuls – eths vilatges de Vathmala – era agricultura bèth temps a : eths camps, eras bòrdas, eras oelhas, véner oelhas enà crompar – eras termièras de Vathmala – eras montanhas (microtoponimia) – eths cambiaments en païsatge (eras hauguèras, eths bordaus) – en estiu, eras oelhas qu’èran ena montanha

789
00’00 : eth bordau de Monere – eth darrèr bordau abans era montanha – eths prats e eth comun
1’20 : eras oelhas e eths borrècs : eras diferentas categorias – eras oelhas qu’èran pròishi deth vilatge e eth baciu pr’aiqui’amont – era raça castilhonesa, plan adaptada nara montanha – anhèths raspes (frisats)
3’15 : eras pigalhas (oelhas neras e blancas) « importadas » peths oelhèrs « exilats » en nòrd dera França
4’20 : tóner eras oelhas – esquerar eras oelhas enà abaishar-la en vilatge – un plaser – ajudà’s enà tóner en ame eras talhanças – pegar-las – suenhar eths pès – deishar eth flòc enà evitar qu’era canaula las blace – que botavan un devantau enaths marrans enà empachar-les de marrir eras oelhas – hèr dessenhs en ame eras talhanças
8’09 : pegar eras oelhas – eth pegader dera casa + ua pintrura especiala – caliá cap sortir eras oelhas se plaviá (senon que podián atrapar mau) – eths diferentis pegaders – descripcion deth pegader deth Sabre e interpretacion deth sens
10’25 : perqué caliá amontanhar eras bèstias – pr’amor que i aviá culturas ath torn deth vilatges e prats enà dalhar  manca de pastencs – eth os : eth 1èr que pujava que pagava eth arrevelh deth os – amontanhar qu’èra ua hèsta – cada tropèth qu’èra guarat – abans que viviás manh eras oelhas – ara, qu’an 500 oelhas, eth contact qu’é diferent

790
00’00 : eth amontanhatge : era composicion deth tropèth (cada oelha a sa plaça) – eth tropèth qu’èra coma ua familha – eth ròtle deths borrècs (que les guardavan longtemps e que coneguián eth patron  que comandavan un pòc eth tropèth) – esquerar quan tonián, quan devaravan dera montanha, quan anavan véner eras oelhas ena hèira
2’50 : amontanhar tanlèu qu’era nhèu èra partida – eras pòsas en eths endrets on s’arretrobavan eths tropèths quan pujavan – que i aviá crotzes – moments d’escambis, de pregària
4’10 : eras 10 bòrdas qu’avián ena casa deth Sabre – que las caliá entreténguer – qu’èran tetadas – que caliá tostemps aver ua gaba de palha – hèr eths tets
6’09 : quan pujavan, que’s haián seguir eras gariás (que minjavan sautarèths), eth pòrc – istuèra dera gariá perduda que s’èra amagada ena cleda e qu’aviá hèt poretons – eth pòrc tanben que pujava – istuèra dera pòrca deth Moscaire que’s passejava ath torn dera bòrda
8’20 : eth òrt ath costat dera cabana – eras truhas – eth mulet que pujava arravitalhament – era mair que pujava sus eth mulet e eths autis que s’arrapavan ena coa – 3 vacas enà pagar eth mulet – quan heren eth canal enara usina de Bòrda o qu’anava portar ciment nà hèr eth barratge deth estanh Redon = eth mulet que les hec ganhar sòus
10’40 : eth bordau de Monere – que i embarravan eras vacas – embarrar eth bestiar ena barguèra – descripcion dera barguèra (pàrrec mobile) – que permetiá d’aver hiems un pòc pertot (que la cambiavan un còp / setmana de plaça) e de hèr pèrder eras hauguèras
12’30 : hèr eth soste – palhèrs de hoguèras – que mancava
13’10 : que caliá estauviar era èrba – cada bòrda qu’aviá son prat – senon, qu’ac caliá portar en ame eth garbòt – que i aviá tirs (passatges enà abaishar era lenha o eth garbòt) – istuèra : que haián paris, ath que portava eth garbòt eth mès luenh ; de colèra eth òme que fotec eth hoc en garbòt !

791
00’00 : era fabricacion deth hormatge – que caliá panar lèt enath vedèth = 2 popas enath vedèth e 2 que molhián – que caliá hèr cauhar era lèt – botar eth còu – amassar era calhada – sarrar enà hèr sortir eth sèr en ame era hormatgèra – hèr secar eth hormatge
2’32 : hèr eth brossat : hèr cauhar eth sèr un pòc mès + ajustar un pòc de lèt – tornar amassar – passà’u en ua cauceta nà hèr partir eth sèr – que’u minjavan en ame sucre, aigardent = un regal !
3’08 : eth hormatge dera ola – un pòc de òli – voludà’u – que’u botavan sus eths pescajons o sus eth pan – qu’èra mès hòrt qu’eth Roquefort - asticòts !
4’00 : eths ustensiles enà hèr eth hormatge – era todelha enà copar era calhada – amassar-la en ame era còça – era hormatgèra – eth leron enà amassar era lèt
4’58 : hèr eth burre – que caliá espintar era lèt – que caliá causir : hèr hormatge o burre – istuèra dera espinta en bidon e eth bidon sus eth mulet ; arribat en vilatge, eth burre qu’èra hèt !
6’50 : eth hormatge que’u venián mès pas tostemps mès qu’é surtot era lèt que venián – ua cooperativa a Alhet enà hèr hormatge – Sylvie Domenc que contunha
8’08 : engreishar eth pòrc en ame eth sèr – de còps que’u fotiá era caguèra

792 : utisses enà hèr eth hormatge + explicacions complementàrias
eth ferrat – era todelha – era còça – eth espaumer – eth lapèr deth can - era hormatgèra – utís enà buhar eth huec + graduacions enà mesurar era lèt – era ola

793 : utisses (2)
00’00 : eth caudèr – eth salader enà balhar sau nara vaca enà hèr abaishar era lèt (quan non i aviá eth vedèth ath costat
2’00 : eth salader deras oelhas qu’èra ua museta (que i aviá eth pegader dera casa dessús)
2’51 : potinca nà suenhar era ranquèra deras oelhas (gresil + mèu sus era plaga)

3’50 : istuèra de ua oelha qu’arranquejava qu’avián perdut en bòsc – que i passèc 15 diás – qu’èra seca – qu’aviá era cama pleia d’asticòts – que l’abraquèren era cama + un pòc de gresil – era oelha que guaric e que tornèc anherar
6’16 : utisses (3) eth pegader e eth ferrat dera pega – gròs plan sus eth pegader deth Sabre – interpretacion deth pegader, un simbèu catare ?
8’58 : era plancha deths pegaders que venc dera cabana de Campuls – que i a eth pegader de totis eths oelhèrs qu’èran en aquera montanha – cada casa qu’aviá era sua montanha
10’50 : eths rapòrts entram eth oelhèr e eras oelhas – ua cultura – era afeccion enaras oelhas – istuèra de Jeannot qu’èra punit pr’amor n’arribava cap a hèr un rectangle coma cau – que’u caliá noirir mèrles qu’aviá atrapat – que s’escapèc pera hièstra – era regenta qu’arribèc en çò de sòn – reflexion de son pair : « eth rectangle, ja pòt demorar ; eth bestiar non » - que vivián en ame eras oelhas – que haián ténguer un anhèth enaths macipons, que s’amusavan en ame eth bestiar – un contact charnel – eths dera vila qu’an avut un nounours, eths dera montanha, qu’èra un anhèth : no’s pòden cap enténer en ame eths dera vila – ara, eths oelhèrs n’an cap eth mèma contact en ame eras oelhas – abans, que las balhavan un nom (exemples de noms balhats aras oelhas) – ex deth borrèc ner qu’aviá guardat son pair – era importància deth linhatge (era seleccion)

794
00’00 : era seleccion (2) véner eras oelhas que se’n van deth tropèth enà anar escalader eths malhs – eths anhèths seleccionats enà marran n’anavan cap ena montanha, senon eths marrans vielhis que las averián tuadis – eths marrans que’s trucavan : eth sang que volava – que i caliá èster enà separar-les abans qu’eth ganhant truquèssa eth aute enas còstas
3’14 : era jornada « tipe » deth oelhèr – eths anhèths que demoravan ena bòrda – eth can qu’anava cercar eth tropèth – salar eras oelhas
6’00 : eras diferentas categorias de oelhas en foncion deth atge – véner eras oelhas vielhas – engreishar eths anhèths enà véner-les : eth anhèth, , eth doblèr, eths borrècs, eth bacivalh… - quan i aviá un contact en ame eth borrèc, eth oelhèr les podiá cap véner – istuèra de son pair que non voliá cap véner eths borrècs – que plorava en tot tornar-se’n
9’25 : eth can deth oelhèr – eth indispensable complement deth oelhèr – que cau que laire enà poder amassar eras oelhas – istuèra deth can qu’anèc cercar era casqueta deth oelhèr – eth aute còp, qu’èra eth baston – eths comandaments deth can – eths shiulets enà arrestar eth can o nà aperà’u – « tòca-la », « arrapa-la » - eths shiulets (2)
13’25 : hèr « adoptar » un anhèth per ua oelha : embarradis totis dus en ua bòrda, sense lum – hèr lairar eth can – eth anhèth qu’anava de cap ara oelha – ath cap de 2 o 3 diás, era oelha que’u deishava popar – se un anhèth se moriá, que’u prenguián era pèth e que la botavan sus era esquiá de un aute anhèth (per ex, un besson).
16’00 : eras arrelacions enter oelhèrs : era solidaritat, era familha

795
00’00 : eras arrelacions enter oelhèrs (2) – que s’avertishián quan ua oelha se n’anava en un aute tropèth – arrelacions en ame eths de Casabède – que s’aperavan quan avián besonh un còp de man o nà béver un còp – eth revelhet – que’u caliá arrespóner
2’00 : ua vaca que cabucèc en eths malhs d’Alhés – pèrder ua vaca = ua catastròfa – que devarèren era vianda en vilatge e totis que crompèren un pòc de vianda enà ajudar eth proprietari
3’15 : eras vacas en Plan de Beret – que passavan per Pòrt d’Òrla – aquí-delà, n’èra cap tan dangerós
4’08 : eths lops – eth lop ena toponimia : era carrau deths lops, eth tucòu deths lops, Caçalop – un òme que se’n tornava de Bòrdas en ivèrn – quan arribèc ena Bòrdablanca, dus lops que’u seguishián – que volec acabar arribar en Aret – que i aviá tanben lops per naut eth camin – que’u barrèren eth camin – les se podiá cap virar – que’u venguec era idèa d’aperar eths canhasses qu’avián enaths lops – eths cans que sautèren ensús eths lops
8’15 : era pata deth os – eth os qu’èra a Alhés e que tuava soen oelhas – que heren ua batuda – un diá, son pair que’u trobèc mort en bòsc – que’u copèc era pata enà penjar-la ena hièstra coma pòrta-bonur
9’45 : explicacion vocabulari : eth penau (era cantoada dera casa) / eth miejan : ua separacion ena bòrda, un pàrrec on embarravan eth anhèth
10’40 : abaishar eras oelhas – que devaravan d’abòrd eras anherèras – eth baciu que’u devaravan mès tard – de còps, era nhèu que les i atrapava – que i aviá tanben toíts e guinhets – ua còp, en octobre, qu’èran ací en ame eras vacas – eth maitin 50-60 cm de nhèu – que heren sortir eras vacas mès volián cap passar – que botèren eth mulet devant e eras vacas que’u seguiren – explicacion de ua cunhèstra (une congère)
13’40 : eras oelhas ath iverniu a Tortosa – son pair que n’i plaçava quauqu’ua – un an, sa sòr que las i anèc guarar – que las anavan cercar en printemps

796
00’00 : eth bordau  « eths ases » : que botavan lenha sus era shuminèia enà hèr-la secar ; que servián tanben enà empachar eras pitas de pujar ena cleda
1’11 : eth bordau  piètge nà atrapar eras bohas (se i aviá bohas, podiás cap dalhar coma cau)



807
00’40 : eras oelhas anticas  conde (3 istuèras que condan eth passatge de Nòste Sénher peras Pireneas : istuèra dera Maladeta, deth pastor cambiat en pèira deth braves pastors de Vathmala)
7’30 : eras hadas deth Taishon
11’24 : eras bruishas que mossegavan sense lairar – abans de batejar eth macipon, que’u caliá botar era cobertura ath arrevèrs – era marrèna no’s deviá cap arrevirar – eth maridatge : era vèlha, que caliá arrincar ua pluma de ua gariá enà cauçar era nòvia – era gariá que deviá cridar ena glèisa enà hèr partir eras bruishas – s’arribava un malur, qu’èra ua bruisha
13’46 : eth maridatge qu’èra decidat peths parents – mes•hidà’s deras hilhas deths autis vilatges – aueitar eth armari e eth òrt – eths capdèts e eras ainadas – èster vailet o partir – quan era hilha èra cap de casa, qu’é era que comandava – eth exòde deth capdèts ena Beauce

808
00’00 : ajudar eras hemnas solas
00’35 : eth castèth de Bramavaca : istoric, arqueologia e 3 legendas :
 era vaca que bramava en tot aueitar eth castèth (origina deth nom)
 istuèra deth demon qu’aviá panat era campana d’òr - « Sent Miquèu, vè, lèu lèu ! » - era campana que cagec en un prat – mès catavan, mès se hicava ena tèrra
 istuèra deth maishant senhor punit per Nòste Sénher – eth tresòr guardat per ua sèrp – arribada de ua gojata dera familha deth senhor que venguec enà cercar eth tresòr – era hilha que s’escapèc quan vic era sèrp – « Que m’as prolonjat era peniténcia »
5’58 : legenda dera pèira quilhada : un menir per dejós eth Balam – arquelogia – legenda deth macipon qu’ensagèc de pujar en cedirèr – era pèira qu’èra dejós eth cedirèr
7’38 : hèr un piulet - explicacion sus era fabricacion – eth dicton enà hèr sabar :
Sapa, sapa, piuleton,
Suc, suc, culhèr de buc.
Que dària, que dària.
Un culhèr de seda, un aute de candela.
Se sapas pas enà Nadau, saparàs en hortigau !
9’34 : eths autis jòcs : eras quispaderas (coma un pistolet a aiga) – eras bòlas, era topia - eth tustet (cadun qu’aviá un ueu e que’u caliá tustar en ame un aute  eth ueu trincat qu’anava ena padena)
- eth picapòrtas (estacar ua ficèla ara pòrta) – eth herigòt (eth nable : le maïs) : escopir sus un tison nà amortà’u
13’28 : Nadau d’autis còps – credença : era moishana de Nadau (deishar ua assièta sus era taula abans era messa de miejanet) hormatge – un cadeau : mandarinas ! – cada un ath cant deth hoc a aueitar eth soc (riscle) – balhar un shinhau mès a minjar aras bèstias – era bòrda interdita

809
00’00 : Nadau (era bòrda interdita, fin)
00’18 : era halha de Sent Joan – amassar eras arrominguèras – anar panar eras arrominguèras qu’avián amassat en vilatge vesin – eth curè que venguiá nà benadir – Victòr, eth nain que caminava sus eras brasas tot descauçat – eth tison botat en horn – eras hilhas qu’avián un pòc mès de libertat – hèr ua pèrja nara halha – copar gébers – eras pitas que pujavan en cèu – un boquet ath cap
5’55 : era devocion - era pòur dera periglada – « Gloria Saint-Marc » quan hèva un guinhet – eth protector deth bestiar e deths oelhèrs
8’10 : credença : era vièrja de Tornac – que botavan en arriu enà hèr plàver
9’20 : Tornac : eth vilatge deths molins – que i aviá 2 molas
11’15 : eths esclòps de Vathmala – que l’a tostemps entenuda – era legenda – eth còr dessenhat sus eth esclòp
16’25 : duas cançons nà hèr dromir eths macipons : Nina, nina e Som, som – explicacion (1)

810
00’00 : duas cançons : Nina, nina e Som, som – explicacion (2) + cant


817
00’00 : credença : era legenda deth lac de Vathmala (era istuèra deth ase que s’alongava) 1èra version

822
00’00 : credença : era legenda deth lac de Vathmala (era istuèra deth ase que s’alongava) 2da version
2’10 : comunicar despuish era montanha - istuèra deth òme qu’aperava era hemna despuish era montanha – d’autis que botavan un pelhòt blanc
3’13 : eths passatges en Espanha pendent era 2da GM – eths passurs – eth camin dera libertat – eth passur executat peths Alemands – era istuèra deth avion que s’esclahèc ath dessús de Casabede

823
00’00 : demonstracion : mólher en leron – era botelha deth còu (présure)

825
00’00 : eth esclòp de Vathmala : descripcion e explicacion – pas de talon – eths claus – eth còr hèt en ame claus – rappel de l’histoire de Dernèrt – que caliá usclar eths esclòps enà impermeabilizar – usclar tanben eths bastons – eth pegader sus eths esclòps – caminar en ame eths esclòps ena man en estiu – caminar pè nut – era punta
4’10 : eth piuleton : explicacion nà hèr sapar e era fabricacion – ensagi de fabricacion (infructuós)
6’30 : era quispadera : explicacion e utilisacion
7’36 : eth culhèr d’amassar era calhada
7’55 : utís enà hèr eths tets – explicacion e demonstracion – eras darrèras bòrdas tetadas de Vathmala en Caruel – arrengar eth tet dera bòrda – palha de blat, de segle – era importància d’aver palha longa, ara diferéncia de ara.

Jean-Paul Ferré, enquêteur

09[CC-ArB-Cjp3]

Eth Ostau Comengés

septembre 2011

Texte/html

gascon

Texte

Bethmale

23-10-1939

Arrien-en-Bethmale