Collectage de Michel - (Bonac-Irazein-09)

Collectage de Michel - (Bonac-Irazein-09)

Mines (sites d'extraction)

Carrières

Pastoralisme

Surnaturel (fantômes)

Superstitions

Fêtes chômées

Guerre mondiale (1939-1945) -- Occupation

Contrebande

Saint-Jean (fête)

Gascon (honte)

5. Thèmes abordés pendant l’entretien
2802
00’00 : neishut a Irasenh en 1938 – Irasenh bèth temps a – un saumet per maison – eths trebalhs agricòles – que i aviá 3 petivas batusas en vilatge – bàter – eth pan en horn cada 15 dias – era alimentacion a casa (qualitat) – precisions sus era batusa – era palha nà hèr eths tets – reparar eths tets – era palha nà hèr soste – era palha de segle qu’èra mès longa – trebalhar tot eth dia – dalhar a punta d’auba – erbejar d’autis còps – entrar era èrba sus eth cap (eths garbòts) o en ame eras vacas – eths bordaus damont eth vilatge – eths cambiaments en païsatge – hèr era sopa tot dia – eras familhas qu’èran nombrosas – eth hiems en eths camps cada an – eth trebalh agricòle ara – 7 o 8 vacas e un centenat de oelhas – abans, que haián borrècs (motons) – amontanhar a Urets – en darrèra, qu’èran en Mossau, per damont eth vilatge – dalhat entrò 1300 m

10’28 : eras bòrdas e eths bordaus – a entreténguer – era diferéncia entram era bòrda e eth bordau – hèr era èrba en còth de Nedèr, en eths Lavets, ua activitat terribla – eths d’Irasenh qu’amiavan eras jongas ena montanha de Sent Lari – que calia aver lèt tota era annada (que calculavan ce quan eras vacas anavan vederar) – hormatge, burri, mólher eras vacas e béver lèt en madeih temps – precisions sus era fabricacion deth hormatge (20 cm de diamestres) – eth leton enaths pòrcs – crompar eth pòrc un an abans de matà’u – que’n crompavan un aute ena tardor e que’u tuavan en març – eth trebalh d’autis còps, que’s calia levar, mèma après hèt era hèsta

VOC & GR : un saumet (un ase), aquerò [acrò], matar eth pòrc, encar [encà], eth lataron (bròc enà bàter), eth blat ner – era clumera (la faîtière) - trebalhar d’estela en estela (du matin au soir) – jò – eth derrèr – era moda – un chaval – eras truhas (aspiracion mès leugèra) – dic (= digui) – ací (c / ç que’s pronóncia coma en espanhòu) – a casa nostra – eths macipons – eth còu (presura) – era todelha

2803
00’00 : levà’s eth diluns après aver hèt era hèsta (dur, dur !)
00’25 : eras arrelacions en ame era Vathlonga – eths pastors que s’ajudavan enà trigar eras oelhas quan s’abarrejavan – qu’èra factor pendent 30 ans ena Vathlonga – eth factur que parla patuès – quauqu’un mot que càmbian – que coneish eth pair de JPF – un avantatge de parlar patuès quand òm é factur – entrar daguens eras maisons – hèr eras comissions – eras maisons n’èran cap clavadas
4’45 : eth exòde rurau – son frair factor a París – factor a París e, après, a Castilhon – eras distraccions a París – afectat a Castilhon – era sua hemna postièra a Sent Guironç – ena Vathlonga que son mès dubèrts qu’en Biròs – domatge de non pas aver ua rota enà rejuénher Sent Lari – era fin deth Biròs
10’49 : eras minas (Santenh e tanben Irasenh) – qu’avián sòus – eths bals a Santenh – eths cafès a Santenh e a Estueu – a Bonac, que i avia tanben cafès, comerçants, artesans – idem a Santenh – mès de mila abitants a Santenh en 1900 – totis eths de Santenh que trebalhavan ena mina e que haian marchar era proprietat – estrangèrs tanben que i trebalhavan – dus camions que portavan eth minerai a Sent Guironç – era hèsta de Santenh eth 15-8 – Vathmala que tenc mès eth còp – eth Biròs qu’é costalut – eths autis vilatges parèlh – era carrièra de marbe de Balàcet – precisions sus era activitat dera carrièra de marbe (hèr devarar eths blòcs)

VOC & GR : som [sounh] – seria, auria (cond pres) – eth + voc [éj] – a finala, le plus souvent [∂] – Orgivèth - nautri – Balàcet [baLAcétch] – Shuentenh

2804
00’00 : era carrièra de marbe (suite) – era destinacion deths blòcs – arressegats en ame un hiu
d’acèr – era barraca deths obrèrs – eths randonaires que’s passejan pera Solana – era caça despuish qu’a acabat de bastir era maison de St Guironç
3’00 : eras oelhas ena montanha en Mossau – las guaravan cap – per 20 oelhas, qu’anavan hèr un torn – salar-las cada 15 dias e hèr-las béver – eths cans que las atacavan – eth os (hèr huec enà esluenhar eth os) – eths escorats que botavan enath can deth lop - eth huec nà hèr partir eth os a Antràs – eras oelhas castilhonesas (color de blat, coma ua crosta de pan) – era arribada deras Tarasconesas
10’43 : trebalhar en ame eras vacas – hèr còder ua trancha de vedèth
11’30 : eras diferentas categorias de oelhas – saber véner eras oelhas abans que sian tròp vielhas – aué, eth bestiar n’é cap tostemps plan suenhat (se’n minjarias, tu, vianda poirida ?) – botar ua targa nath marran nà empachà’u eth marran de marrir eras bacivalhas – se ua bacivalha anherava, que recuperavan eth anhèth e que’u balhavan era lèt deras vacas e que’u tuavan enara hèsta (Sent Miquèu – 29-9)
15’25 : eths sobriquets d’Irasenh – enumeracion – eth sobriquet escriut sus era sua maison – descripcion deth pegader

VOC & GR : espatlà’s (s’effondrer) – bèth ua – eth os qu’a de minjar tanben – pressa (prise) – eths escorats (collier avec pointes pour chien) – nescut – nésquer – un anheth / ua anhera – un bacivalh / ua bacivalha – marrir ua oelha - era borrèga – era mièva maison

2805
00’00 : eth pegader (fin dera descripcion) – un aute signe ena aurelha – ua auta mèrca enath buès – eras copas afoagèras – copar en ame era pica - cada un per si – eth garda que passava
3’20 : eth carbon – abaishar eth carbon en ame eths bueus – eth cable enà expletar eths bòsques = un progrès
5’10 : eras velladas - cada ser sus eth banc – pas de telé – hèr era belòta – eths vielhis que condavan istuèras – un bal en ame un fonografe, un acordeon
7’20 : eras credenças : eth car deras armas – pregar abans de dromir – eras valors transmesas peths vielhis – eras hadas a Antràs e a Irasenh (era toa deras hadas, ath costat dera hont)
9’55 : eras bruishas : « aquera qu’é ua bruisha »
10’38 : credenças = quan se moria quauqu’un, qu’avián vist « eth signe » : eths sacs de blat cocadis – un òme que vic enà sa sòr qu’abaishava pera escala (qu’aviá acochat e n’anava cap plan e que’s moric pòc de temps après)
14’55 : credenças = caliá cap trebalhar eth 15-8 – istuèra dera èrba qu’anèren tornejar eth 15-8 – un còp acabat, era periglada, reflexion dera gran-mair – eth diminge, trebalhavan cap, sonque ocupà’s deth bestiar e hèr èrba quan caliá

2806 
00’00 : seguida deth diminge – eras messas que caliá cap mancar
00’50 : eth pelerinatge nath Isard – que i anèc eth prumèr còp qu’aviá 17 ans – arrestadis peths gendarmas en tot devarar – un PV !
2’40 : era guèrra de 14 – 4 tuats a Irasenh
3’03 : era 2da GM – eths Alemands que passavan en ame cans de lop – un Alemand qu’ajudèc enà sa mair a copar lenha en ame era pica – demandar era permission d’anar véder eras vacas en ame era net – eths Alemands en Pradau – declarar eths anhèths que neishián – un verbal enà son pair pr’amor qu’aviá tardat a declarar-les – ua jonga requisicionada – matar un vedèth en ame era net – un passur aras Cots (Lascoux) – eths parents parlavan cap de tot
8’08 : eth patuès – era 1èra lenga – ena escòla, que’s passèc plan – eths que volián cap parlar mès patuès – era vergonha – çò qu’arrepresenta eth patuès
9’45 : era gran-mair abilhada de ner tot eth temps (de marsolina) – eth cascaret enaths macipons
11’04 : eth patuès (seguida) – fièr de sas originas – son hilh que parla un chic
13’00 : explicar quauquarren en patuès – eth sobriquet en patuès sus era pèira dera maison – que les ac explica (fièr d’explicar aths autis) – eths sobriquets (Michel deth Guit)
14’33 : era musica, eras cançons e eras danças - son frair qu’aviá un acordeon diatonic – eths autis acordeonistas – qu’avian tanben un fonografa – eras cançons en patuès – que canta un tròç deths Caulets – eths bals deth temps dera gran-mair – Alphonse Sentein e eth grop birossan

2807
00’00 : Alphonse Sentein e eth grop birossan (suite) – eras danças que duravan mès quan haiá eth vieulon – que n’i aviá un flòc dera Ribèra de Santenh en grope – que caliá aver eth temps enà anà’i
1’50 : qu’anava ena escòla a Bonac – hèr sortir eras vacas en tot tornar – de còps, qu’èra punit – « E qué as hèt ? »
3’03 : vossejar eths parents
3’25 : çò qu’avian enà Nadau – 2 iranges – que n’i a un de Bonac qu’avec un tricicle
4’20 : eths joguets qu’avián eths macipons – un jòc de contruccion en buès – eths shiulets de vèrn – explicacion sus era fabricacion – era formula nà hèr sabar :
Sapa, sapa, saparòu,
Era gata de Malhòu
Qu’a pishat, qu’a cagat,
E tot que s’ac a lecat !
7’05 : era Val d’Aran – que i anèc un còp peth pòrt d’Òrla i a cap longtemps – que parlan vite ! – abans qu’anavan nà Montgarri nath 15 d’aost enà cercar aniseta – qu’anavan en çò de Leon
GR : sai cap s’ac au (= avetz) vist
10’30 : era contrabanda – que’s haián controlar quan arribavan ara Pucèla – istuèra d’un que’s hec controlar peths duanièrs – « Je l’ai là, l’anisette ! » (en vente) – era brenga en çò de Leon e que s’i dromián – sa mair qu’anèc a Montgarri en 1952 mès qu’ac trobèc penible – pas de cauçuras adaptadas
13’55 : era vita qu’èra dura mès qu’òm s’ajudava – de còps, que i aviás istuèras de partatge – era tèrra qu’èra importent – istuèra dera pista que va d’Irasenh a Antràs en 1993 (que n’i a que les volián cap deishar passar) – eth bulldozer sabotat ! – era utilitat d’aquera pista – era pista d’Irasenh a Balàcet

2808
00’00 : era pista d’Irasenh a Balàcet – non voler dar un chic de terrenh – era tèrra qu’èra importenta – eth gran-pair qu’avia crompat tèrra a Cuishenh (10 ha d’un sol tenent) – que i avia de gròssas maisons a Irasenh – que calia aver sòus – pas question d’emprontar
3’42 : era mecanizacion – era motofochusa en 1953 o 1954 – eth tractur poden cap anar en lòc a Irasenh – son frair qu’èra factor a Sent Guironç e que trebalhava un pòc era tèrra a Pegomàs
6’20 : eth parlar deth Biròs : eth men can [ém mé ca] – eras diferéncias en ame era Vathlonga – un anheth / ua anhera – un pitiu – d’on èu ? [d’ounhèw] – era shada (la bêche) – eth garbòt (a Shoentenh, que diguen un heish) – eth ase [éj]
10’00 : segar : eth garbèr ena pèça – liar era garba en ame era palha qu’avian segat – eth blat ner enà hèr eths pescajons – eth lataron (le fléau) – hèr eths pescajons sus eth hoc (un aute gost)
13’25 : eth tison de Nadau – ua crotz en ame era pica – que durava ua setmana – gaspilhàvam cap alumetas – eth hoc qu’èra tostemps alugat
15’20 : qu’èra miélhor bèth temps a ? – dur mès conviviau – aué, a pena se mos saludam – eras velladas
16’26 : eth har de Sent Joan

2809
00’00 : eth har de Sent Joan (2) – hèt en Coret deth Har – a Bonac qu’èra devant era glèisa – a Sent Joan (ena Vathlonga) que’u hèn cada an – descripcion : ua barra, gébers, brancas secas, 6 a 7 m de haut – sent Joan a Sent Guironç, ara (coma en Aran)
3’07 : eths reprubèris – que se’n cau brembar
4’10 : navian cap besonh d’aver ua mostra – quan eth solelh èra en tau endret, qu’èra 12 h

FIN
PLANS-RESSOURCE
2945-2946 : pierre gravée avec pegader et nom de la maison
2947-2948 : maison (haut / bas)
2949 : pierre gravée avec nom de la rue sur maison

Jean-Paul Ferré, enquêteur

Eth Ostau Comengés, producteur

RL-09[CC-BI-Pm]

EOC 9

Eth Ostau Comengés

Les Biroussans (commanditaire)

Texte/html

gascon

Texte

Bonac-Irazein

1938

Bonac-Irazein (Irazein)