Collecte de Louis - (Arbas) 5
Dublin Core
Titre
Collecte de Louis - (Arbas) 5
Abstract
Sujet
Sobriquets (villages)
Eau courante
Pauvreté
Mesures de poids
Industrie
Poésie
Toponymie
Ours
Emigration -- Etats Unis
Description
00'00: Sociolinguistica – eth patuès aprés e parlat a casa – eth arregent Mr Baron que l'aprenguec eth francés, «La Langue de la République», en arribar ara escòla, eth e d'autis non sabian cap parlar francés -
E ara, se parlatz patuès encara ?
Nosautis dus, ja parlam patuès. Ara, quan ven era hilha, eth gendre e eths dròlles, non parlam cap mès patuès. Aquerò, ja’s compren. Ací, arrés a Arbàs non parla patuès. Bilhèu Jean e son frair : e André. Après, non vedi cap d’autas maisons on parlen patuès -eth patès qu »é era lenga deth país -
01'27 : Sobriquets collectius :
Eths Cebaires, qu’ac è entenut a condar, aquerò. Que hadian ceba (…) Que venian eth plant dera ceba. Que l’anavan véner en Arièja, que pareish, dab un paèr. Que l’empliavan, que devian hèr paquets e que partian a pè, endara Arièja, per Hogaron e Era Cabanassa. Que i anavan a pè. A-Ar-Ol5
02’14 : Era aiga
Enà lavà’s eras mans, qu’avíam un ahèr. Que mos lavàvam eras mans un carròp de còps ena mèma [aigua]. Que la calia anar [cercar] dab dus seòs, dètz litres, dix litres mettons… Que calia anar ara tona de Trenca, aquiu. Que hadíam era pòsa, qu’èra ath hons, aquiu : ath hons dera còsta. Aquiu, que hadíam era pòsa. Quan ploguia, qu’avíam hèt ua barrica, en cuenh, aquiu, qu’amassàvam aigua. Eras vacas, que las anàvam hèr béver ara Peirèra, athçò deth Còmte, en ivèrn, quan non sortian. A meddia, onze oras, qu’anàvam hèr béver e nà quate oras. De còps, que mos i trobàvam un carròp ath còp. Alavetz, que i èra Eth camin dera Molina, que i metíam, se n’i avia dejà en arriu, que las metíam un pishic mès enlà deth temps qu’eras autas [bevessan]. Mèma, que’m brembi d’un còp, aquerò. Tè : eth menuisièr. E’u coneguetz cap, enà Fabé ? Que’u coneguetz, nà Louis Fabé ? E donc, aqueth, que l’è tengut ara braça, aqueth. Que i èra sa pair, que s’aperava Gilbert, qu’èra un pitiu omenòt, atau. Qu’avian cinc o siés vacas. Que bevian. Après, duas vacas… E que s’avia pres aqueth dròlle dab eth, enà hèr béver eras vacas. Marshava cap encara. Après, aqueras duas vacas, ath bèth miei deth arriu, que’s meteren a lutar. Sai cap ce que’u venguec – e qu’avia cap que galòtas : i avia cap bòtas – ça me ditz : « Ten-me eth dròlle ! » Jo, que tenguí eth dròlle. Que se n’anèc ath mieg deth arriu en ame eth agulhon, anar fóter ua tanada naras vacas ! Que me’n brembi tostemps, d’aqueth còp !
Era canavera deth Còmte qu’é mès amont, aquiu : qu’é en prat. Eth òratòri deth Còmte, que s’apèra. Pareish que i avia un òratòri, ara epòca. Jo, l’i è cap james vist. Alavetz qu’avian hèt ua rigòla, dab ua pitiva paishèra, en arriu de Planca, ath bèth cap deth prat. Que devarava : era paishèra aquiu e era arrigòla que devarava peth prat-avath, atau, atau e qu’anava cair ath bòrd deth camin. Qu’avian hèt ua canavera en buès. E que colava net e dia, aquerò (…) Bilhèu, Eths deth Còmte, Ethçò deth Còmte – Ethçò de Bernard Auret, ara – que i devian bilhèu anar cercar era aigua premor, quan avian temps, que’s metian eths pòts aquiu, que bevian ena canavera, ara epòca. N’é cap coma ara : òm gòsa cap mès béver aigua en un arriu. Nosautis, que sia Eth arriu de Gorga o Eth arriu de Planca, aquiu, ja bevíam aigua. Quan hadíam èrba, dab ua botelha, que n’anàvam cercar.
Mamà, qu’èran ath pont deth Biasc, un pishic mès enlà. Que demorava aquiu. Era maison, que l’a eth cosin, ara. E donc, nà tot anar, qu’anavan cercar era aigua ath hons deth casau, en arriu [de Hogaron]. Après, nà béver, que devian anar en dab un baneron – un baneron coma aqueth, aquiu – anar cercar aigua ara hont dera Cabiròla. Qu’avian hèt ua planca, que’m brembi. Que i avia ua planca : que calia travessar eth arriu. Qu’avian hèt ua planca, un ahèr de castanhèr, dab tijas, un ahèr nà passar delà, nà anar cercar aigua nara hont dera Cabiròla.
6’49 : istuèras de Mondèla e era hont dera Cabiròla ; era hemna embarrada ena garièra!Mondèla que rasclava eras /r/ quan parlava
8’28 : Era misèra / eras mesuras Bernat dera Pinta
Qu’ac aperavan Era mòla de Bernat mès l’è cap james vista a marshar. Que’m brembi d’avé’i demorat aqueth Bernat. Èra celibatari ? Tostemps tot sol. E que vivia miserablament. Aqueth Bernat que demorava aquiu alavetz que hadia mesuras e cocèrs, sabetz. Alavetz beròis ! Alavetz Mamà que l’avia comandat un cossèr, cet a díder era mentat dera mesura. E donc, un dia, que l’ac portèc. Après, que’u demandèc se quant le devia. Alavetz que lancèc eth pòrtamoneda en tèrra e que’u didec : « Uèita Bernat s’é rishe ! » I avia cap arren laguens. « Que’m cau crompar pan, que’m cau crompar – que’s calia esclairar un pòc – petròl e que’m cau crompar un pishic de tabac. » Que humava ua pipa. Quant le balhèc Mamà ? Me’n brembi cap.
09'29 : Eras mesuras : eth cocèr, era copeta, era mesura – era copeta qu'ei çò de mes petiu – après qu'é eth cocèr - era mesura que hè 4 sacs (20 kg) : 80 kg
09’53 :era electricitat – hèr electricitat n'ame era aiga en çò de Trencon – qu'ei eth qu'ac botèc en tren - qu'avia dus hilohs, Eloi e Jules – hadia electricitat sonque enath vilatge - eth arressegòt mès baish que hadia era electricitat endà Tarrojas, Varat e Peirèu – ua sola ampole per maison dam un limitur, podia marchar net e dia – anar mólher dam un petrolèr
11’49 : bàter e arressegar dam era aiga : Nartus
Trencon que demorava aquiu e, davath, que i èra Nartus. E que hadian en dab era madeisha aigua. Alavetz quan molian [Eths de Trencon], podia cap serví’s dera aigua premor que i èra era tona que hadia ua arresèrva d’aigua. E alavetz, après, eth [Nartus], en ivèrn, qu’arressegava e, après, ara fin deth estiu, que batia blat. Que me’n brembi, d’aquerò. Que començàvam a quate oras deth maitin. E que calia hèr tonadas, de còps, premor que i avia ua arròda qu’entorniava. De còps, n’i avia cap pro de fòrça alavetz que’s calia trigar, nà deishar remplir era tona. Qu’ac aperavan ua tonada.
12'44 : eth pan : anar cercar ethy pan ençò de Trencon – Pelon en Viasc – Ugèna que's botèc a hèr pan – misha : pan enaths arrishes – era marca : 2 kg ; eth pan : 4 kg – que n'i a un bèth carròp qu'ac podian cap pagar – era mair de Jean Paul Estrade, Odette, qu'ès maridèc ací (en quartièr), qu'èra de Peiraièu : en arribar ena maison, qu'anec trobar era bolangèra enà pagar eth pan qu'èra devut (Ugèna)
En Viasc : òscas en un bròc enà mercar eth pan e arreglar ara fin deth mes
15’15: Arquitectura : era tèrra argilosa enà hèr teulas, bardar enà hèr era bòrda (Tarèr que bardava), eth tap. Ací, qu’é Eth cortiu deth Tap (…) Aquera maison, aquiu, en faça, aueitatz : qu’é presque tot tap. I a cap qu’eras cantoadas que son en pèira (...) Deth Tuc, aquiu qu’apèran, que le’n devian tirar.
17’10 : Eth Traçat (eras industrias)
Qu’èran dus arralhs : un que devarava, cargat, e eth aute qu’arrepujava vueit. Ara, que i devia aver un frèn ath cap, surament. E que les ac avian interdit, naths obrièrs, de pujà’i en eths vagonets. Un ja i pugèc, sai cap, eth frèn que laishèc, que s’anèc arrebàter en ua ? de ? : mòrt. Qu’é pròpe. N’i a cap que pèiras. N’i a cap bric de tèrra : qu’é pèira. E qu’é large, coma aquera colina. Qu’é large. Que l’è pujat dus o tres còps. Que part deth pont [de Darcan] e tot dret. E qu’arriba ara entrada deth plan d’Atgòla. E aquiu, que i avia ua usina, mèma que i son eras parets encara. I a parets. Premor, en plan d’Atgòla, i avia cap aigua. Qu’avian hèt mèma ua citèrna en ciment. Que i é encara, que pareish (…) Que’m pensi qu’arressegavan sus plaça, dab mashinas a vapor. Que’m pensi qu’arressegavan sus plaça, dab mashinas a vapor.
Jo, que’m brembi dera usina dera Boisha, on aterissen eths parapentes. Aquiu, ja me’n brembi. Après, qu’ac abandonèren, Eth plan d’Atgòla. Que meteren un cable que devarava. D’aquerò, que me’n brembi, diable ! Que l’è vista a marshar, era usina dera Boisha, aquiu. Ua mashina a vapor… Hadian cap de gròssas planchas : qu’èra hag. Hag o sapin. Non devaravan cap arren mès d’aquiu, deth plan d’Atgòla : hag o sapin.
Que hadian listèths – eth burèu en còrn qu'èra planchas -
20’45 : poèmas satirics(après eras eleccions municipalas d’Arbàs) – duas listas que hadian contra – que n'ia un que hec aqueri vèrs - cada maison qu'avia son vèrs
E tu, Loís de Logarra, dab era barra, que valeria mès qu’avessas eth vente plan sadoth qu’abilhat d’arrog. (Qu’èra sacristain.)
E tu, Petiton deth Massèr, qu’ès bèstia coma un paèr. Enà plan hèr-t’ac creir, que’t haram ténguer eth calelh.
E tu, Pépin dera Illa, consilhèr dera Teularia, adjuent de Coma de Mata, no’n sabes cap mès long qu’era joata.
E tu, Castex de Tranon, que’t hès un pishic tròp polisson.
Era cabana de Castex de Tranon, en pèira e on se podia hèr huec
23'41 : Sobiquets : Que me’n brembi a pena, a pena, d’aqueris Barònas. Qu’èran dus frairs. Qu’avian era fòrja on a eth atelièr eth menuisièr. Qu’èra un pòc veterinari. Quan podia vederar ua vaca, qu’anavan veir a Baròna deth Landèr. Qu’èra un sobriquet, coma athçò deth Shicòt ací. Son pair que i hec eth aprentissatge - Que moriren totis potrinari, en lhet que s'estofavan, que les hadian arrespirar aiguardent enà hèr-les tornar.
Eth Massèr : sortit de Massat
Ethçò dera Illa : grana maison en pujar nà Sent Alòi
Castex de Tranon : contra mèstre quan hèren era arrota de Herranh : que passèc eth curè que legia eth breviari – que i volec parlar, eth curè que hec signe qu'èra ocupat – ath cap de ua bèra estona, que tornèc a devarar, alavatz Castex de Tranon quan le vic, que prenec un jornau , eth curè que volia parlar, Castex de Tranon que'u hec signe qu'èra ocupat.
26’58 : Guèrrade 1914-1918 - Eth pair deth Shicòt qu'èra haure – comencèc en çò de Baròna – qu'anec a Martras – eth servici militari en Tunisia(Sousse, Djerba) - era mair empodoada en tot minjar civet en ua casseròla de coire - avertit dera mòrta dera sua mari pera sua promise de Martras – 3 ans en Tunisia e après autanlèu, que huc eth prumèr òme mobilisat d'Arbàs coma avia un mestièr (haure), pr'amor deths shivaus.
29'27 : descobèrta deras tutas : Eth Podac Gran, Eth Buhader deth Gandilh – Nobert Casteret espeleològa de Sent Martòri que'u demandèc a sa pair d'ensenhà'u eth Podac Gran – Eth Pont deth Girgòu – La grotte de Pene Blanque : ara epòca que devia èster estada abitada – entrada barrada n'ame ua gròssa pèira
30’58 : eths leprosis enterradis en malh dera Borussa , en a ua espeça de cramba, en un trauc descobèrt per un espeleològa – ossements humains – un crana emportat enà èster analisat a ¨París : crane rougé par la lèpre – eth leprosois qu'èran isolats aquiu e que devian trebalhar era pèça de Martras (pelosa carrada en borrom entre Plan d'Atgòla e eth Vidauguèr
Era descobèrta deras gròtas dera Hemna Mòrta e de Pena Blanca : hâches en silex préhistoriques
35’15 : Toponimia : Era montanha tota traucada, crusa – Pradère que'u didec, qu'entrèren en un petit ahèr, un còp entrat, que i auria cabit ua catedrala laguens, immense, immense.
Era Hemna Mòrta – Eth buhader deth Gandilh : N’é cap gran Eth buhader deth Gandilh : qu’é ua pèira, atau, quan i metetz eths dits, que sentitz eth vent que buha. -
Eth Podac Gran qu'é en Vidauguèr - Eth Pont de Gerbòu entram eth Plan d'Atgòla e Cuanca
Eth podac Gran qu’é ath amont : en faça Eth pont de Pepina, tot dret - (òsses de osses trobats en Podac Gran ) - Que pareish, Eth podac Gran, que i a 20 mestres de davarada. Que cau ua còrda : que devara atau. E qu’é immense.
39'20 : Son pair que hec era guèrra de 1914 – qu'èra ena cavalheria – que's botava darrèr un hag gran petava eths obuses, n'èra pas dangerós coma eres qu'èran enas tranchadas
39’55 : Era passada deth os -passada cada en mes de seteme octòbre, qu'aucidia quauqua guelha – Arrés non l'a vist eth os - era pata deth os vista en un babèr a Matalai , era mèma pata qu'era deth taishon mès – era cagada deth os que venguia minjar pomas ací dam era net, que hadia un cagada coma ua bohassa de vaca - que heren ua batuda (Herranh, Shenh, Arbàs ), que I participèc coma rabatur - que perdèren eth os quan passèc enes Carits de Comauèra -
41’39 : Toponimia
Qu’é immense, Eths Carits. Que pareish, se i entratz, laguens d’aquiu, sabetz cap mès s’on dar. N’é cap que malhs, gofres e mès avançam… Que i sò passat un còp, en Eths Carits, dab Jean de Gorga, quan avíam eras oelhas. Partir deth plan d’Atgòla… Mès que i avia ua travèssa demèst aqueris podacs. Que i avia ua travèssa mès qu’anava cair ara glacièra, en coma d’Iverneda, ara glacièra. Solament, qu’ac calia conéguer.
Era travèssa deras Crabas ja i é, aquiu. Ath còth de Cuanca, que i a ua travèssa, que passa davath deths malhs e que va cair ena montanha.
Eth malh de Penablanca qu’é eth gran malh blanc, aquiu. Que l’aperam Penablanca premor qu’é blanc
Eth Còth deras Artigas – Eth Còth de Cuanca
45’14 :Era America : ear mentat d'Arbàs que partiren en America – un cople que volec empruntar sòu ath châtelain entà partir en America, que i montèren ua blanchisserie, en tornar que crompèren eth castèth -qu'èran ena còsta oèst – eths que non son tornats o que tornavan opas qu'en vacanças – partir en Argentina o a Cuba - Eth Bèit de Tunís – colpurtur a Cuba o en Tunisia
48'29 : eth dalhaires logats en çò de Josepon a Coma de Mata – calia as dalhar era mossa – son pair embaichat coma vailet, que hadian eth corrièr, dab un shivau e ua jardinièra qu'anava enà Salias o enà Mana portar eth corrièr
49’14 :Eths galotèrs d'Arbàs : Jean Marie d'Arrobèrt ; Eths Vailetons ; eth de Faur sus era Plaça ; un a Pelat – Georges d'Arrobèrt -
50’29 : era hèira d'Arbàs (cada tres meses) – un carròp de marchands - bestiar en Prat Vediau (aths pibos)
50’57 : Guèrra de 1939-1945 : testimoniatges deth 11 d'aost eth dia que cramèren era Baderca – Eth Maquis de Bidon 5 – eth petit avion nere qu'entorniava 15 dias abans – un avion alaman que fotografiava eth país– eth espanhòu que les guaradava eras vacas que partic a Shinshoret dab eras vacas, que tornec ath cap de ua estona - era plaça plia d'Alemans – autalèu qu'enteneren un còp de canon en Horcalet – eths maquisards que devaravan que's heren aucíder – amagà's de cap a Planca – que n'èra plenc Arbàs – ua colona a Gorga, sus era rota de Herranh e ua colona qu'arrepugèc ath malh dera Borussa – eths maquisard qu'avian fotutr eth camp pera montanha – que heren cremar era Baderca, en Herranh i anèren cap – eths dera Baderca, avertits peths maquisards que s'escapèren – Norbert Castex que hoc aucit – que hèren cremar Era Baderca – era maison de Coledís que volec cap cramar -
54'43 : Guèrra 1939-1945 : eth 11 d'aost 1944 (Claudette Ortet) – que vic a passar un side-car en draubie era hièstra dera codina – que passava maquisards tot diá en side-car mès abilhats normalaments – aquestis n'èran pas abilhats tot a fèt parèlh – ua moto e darrèr dus side-cars – que s'apressèc enà anar veir e que vic un camion plenc d'Alemans dam fuslhs mitralhurs e cascas – un aute camion en pana en mieg costet , 7o 8 camions ath arrèst ath darrèr – s'amaguèc còsta eth arrascle e eth canadièn, godava cap levà's – monde qu'alarguèren eras vacas – preparar còcas enara hèsta a Montastruc - qu'ahumava cap efra monde mès arrés non sabia çò que s'i passava – en fin de vrespada, que vic un camion a devarar – que s'anèc postar en truat – que i avia Alemans de mòrts – qu'arreconeguec ua vaca qu'avian venut ara Baderca, que la s'emportava nà aucider-la - qu'aprenguèren çò que s'èra passat – eths darrès camions qu'èran encara ath Arrigòu que petava dejà ara rota de Herranh : eths gendramas d'Arbàs qu'èra ath crotzament de Gorga e dera Baderca- un que devec hè petar en veir eths Alemans a pujar – era gròssa busa en Horcalet plea de pensaments e de coton, arroge de sang – que n'i a un que pugèc peth Plan d'Atgòla nà anar avertir eth Maquís – un que demorèc amagat en arriu tot eth diá – un aute aucit – en mèma temps maquisards que devaravan enà cercar ravitalhament – un de Hogaron e un aleman que huren tuats (placa) – tres o quate alemans que pugèren a pè per ua traversa e que trobèren ua hilha de Herranh que guardava era vacas e que les responec que non n'i avia cap cap de resistents ací (Yvonne Pelorce, que hoc decorada) -
Un que hadia carbon ara Pinta, delà eth Surgent : que vic aqueris soldats alemans ena rota, que's fotec a devarar peth arriu avath sense hè's-i gahar
E ara, se parlatz patuès encara ?
Nosautis dus, ja parlam patuès. Ara, quan ven era hilha, eth gendre e eths dròlles, non parlam cap mès patuès. Aquerò, ja’s compren. Ací, arrés a Arbàs non parla patuès. Bilhèu Jean e son frair : e André. Après, non vedi cap d’autas maisons on parlen patuès -eth patès qu »é era lenga deth país -
01'27 : Sobriquets collectius :
Eths Cebaires, qu’ac è entenut a condar, aquerò. Que hadian ceba (…) Que venian eth plant dera ceba. Que l’anavan véner en Arièja, que pareish, dab un paèr. Que l’empliavan, que devian hèr paquets e que partian a pè, endara Arièja, per Hogaron e Era Cabanassa. Que i anavan a pè. A-Ar-Ol5
02’14 : Era aiga
Enà lavà’s eras mans, qu’avíam un ahèr. Que mos lavàvam eras mans un carròp de còps ena mèma [aigua]. Que la calia anar [cercar] dab dus seòs, dètz litres, dix litres mettons… Que calia anar ara tona de Trenca, aquiu. Que hadíam era pòsa, qu’èra ath hons, aquiu : ath hons dera còsta. Aquiu, que hadíam era pòsa. Quan ploguia, qu’avíam hèt ua barrica, en cuenh, aquiu, qu’amassàvam aigua. Eras vacas, que las anàvam hèr béver ara Peirèra, athçò deth Còmte, en ivèrn, quan non sortian. A meddia, onze oras, qu’anàvam hèr béver e nà quate oras. De còps, que mos i trobàvam un carròp ath còp. Alavetz, que i èra Eth camin dera Molina, que i metíam, se n’i avia dejà en arriu, que las metíam un pishic mès enlà deth temps qu’eras autas [bevessan]. Mèma, que’m brembi d’un còp, aquerò. Tè : eth menuisièr. E’u coneguetz cap, enà Fabé ? Que’u coneguetz, nà Louis Fabé ? E donc, aqueth, que l’è tengut ara braça, aqueth. Que i èra sa pair, que s’aperava Gilbert, qu’èra un pitiu omenòt, atau. Qu’avian cinc o siés vacas. Que bevian. Après, duas vacas… E que s’avia pres aqueth dròlle dab eth, enà hèr béver eras vacas. Marshava cap encara. Après, aqueras duas vacas, ath bèth miei deth arriu, que’s meteren a lutar. Sai cap ce que’u venguec – e qu’avia cap que galòtas : i avia cap bòtas – ça me ditz : « Ten-me eth dròlle ! » Jo, que tenguí eth dròlle. Que se n’anèc ath mieg deth arriu en ame eth agulhon, anar fóter ua tanada naras vacas ! Que me’n brembi tostemps, d’aqueth còp !
Era canavera deth Còmte qu’é mès amont, aquiu : qu’é en prat. Eth òratòri deth Còmte, que s’apèra. Pareish que i avia un òratòri, ara epòca. Jo, l’i è cap james vist. Alavetz qu’avian hèt ua rigòla, dab ua pitiva paishèra, en arriu de Planca, ath bèth cap deth prat. Que devarava : era paishèra aquiu e era arrigòla que devarava peth prat-avath, atau, atau e qu’anava cair ath bòrd deth camin. Qu’avian hèt ua canavera en buès. E que colava net e dia, aquerò (…) Bilhèu, Eths deth Còmte, Ethçò deth Còmte – Ethçò de Bernard Auret, ara – que i devian bilhèu anar cercar era aigua premor, quan avian temps, que’s metian eths pòts aquiu, que bevian ena canavera, ara epòca. N’é cap coma ara : òm gòsa cap mès béver aigua en un arriu. Nosautis, que sia Eth arriu de Gorga o Eth arriu de Planca, aquiu, ja bevíam aigua. Quan hadíam èrba, dab ua botelha, que n’anàvam cercar.
Mamà, qu’èran ath pont deth Biasc, un pishic mès enlà. Que demorava aquiu. Era maison, que l’a eth cosin, ara. E donc, nà tot anar, qu’anavan cercar era aigua ath hons deth casau, en arriu [de Hogaron]. Après, nà béver, que devian anar en dab un baneron – un baneron coma aqueth, aquiu – anar cercar aigua ara hont dera Cabiròla. Qu’avian hèt ua planca, que’m brembi. Que i avia ua planca : que calia travessar eth arriu. Qu’avian hèt ua planca, un ahèr de castanhèr, dab tijas, un ahèr nà passar delà, nà anar cercar aigua nara hont dera Cabiròla.
6’49 : istuèras de Mondèla e era hont dera Cabiròla ; era hemna embarrada ena garièra!Mondèla que rasclava eras /r/ quan parlava
8’28 : Era misèra / eras mesuras Bernat dera Pinta
Qu’ac aperavan Era mòla de Bernat mès l’è cap james vista a marshar. Que’m brembi d’avé’i demorat aqueth Bernat. Èra celibatari ? Tostemps tot sol. E que vivia miserablament. Aqueth Bernat que demorava aquiu alavetz que hadia mesuras e cocèrs, sabetz. Alavetz beròis ! Alavetz Mamà que l’avia comandat un cossèr, cet a díder era mentat dera mesura. E donc, un dia, que l’ac portèc. Après, que’u demandèc se quant le devia. Alavetz que lancèc eth pòrtamoneda en tèrra e que’u didec : « Uèita Bernat s’é rishe ! » I avia cap arren laguens. « Que’m cau crompar pan, que’m cau crompar – que’s calia esclairar un pòc – petròl e que’m cau crompar un pishic de tabac. » Que humava ua pipa. Quant le balhèc Mamà ? Me’n brembi cap.
09'29 : Eras mesuras : eth cocèr, era copeta, era mesura – era copeta qu'ei çò de mes petiu – après qu'é eth cocèr - era mesura que hè 4 sacs (20 kg) : 80 kg
09’53 :era electricitat – hèr electricitat n'ame era aiga en çò de Trencon – qu'ei eth qu'ac botèc en tren - qu'avia dus hilohs, Eloi e Jules – hadia electricitat sonque enath vilatge - eth arressegòt mès baish que hadia era electricitat endà Tarrojas, Varat e Peirèu – ua sola ampole per maison dam un limitur, podia marchar net e dia – anar mólher dam un petrolèr
11’49 : bàter e arressegar dam era aiga : Nartus
Trencon que demorava aquiu e, davath, que i èra Nartus. E que hadian en dab era madeisha aigua. Alavetz quan molian [Eths de Trencon], podia cap serví’s dera aigua premor que i èra era tona que hadia ua arresèrva d’aigua. E alavetz, après, eth [Nartus], en ivèrn, qu’arressegava e, après, ara fin deth estiu, que batia blat. Que me’n brembi, d’aquerò. Que començàvam a quate oras deth maitin. E que calia hèr tonadas, de còps, premor que i avia ua arròda qu’entorniava. De còps, n’i avia cap pro de fòrça alavetz que’s calia trigar, nà deishar remplir era tona. Qu’ac aperavan ua tonada.
12'44 : eth pan : anar cercar ethy pan ençò de Trencon – Pelon en Viasc – Ugèna que's botèc a hèr pan – misha : pan enaths arrishes – era marca : 2 kg ; eth pan : 4 kg – que n'i a un bèth carròp qu'ac podian cap pagar – era mair de Jean Paul Estrade, Odette, qu'ès maridèc ací (en quartièr), qu'èra de Peiraièu : en arribar ena maison, qu'anec trobar era bolangèra enà pagar eth pan qu'èra devut (Ugèna)
En Viasc : òscas en un bròc enà mercar eth pan e arreglar ara fin deth mes
15’15: Arquitectura : era tèrra argilosa enà hèr teulas, bardar enà hèr era bòrda (Tarèr que bardava), eth tap. Ací, qu’é Eth cortiu deth Tap (…) Aquera maison, aquiu, en faça, aueitatz : qu’é presque tot tap. I a cap qu’eras cantoadas que son en pèira (...) Deth Tuc, aquiu qu’apèran, que le’n devian tirar.
17’10 : Eth Traçat (eras industrias)
Qu’èran dus arralhs : un que devarava, cargat, e eth aute qu’arrepujava vueit. Ara, que i devia aver un frèn ath cap, surament. E que les ac avian interdit, naths obrièrs, de pujà’i en eths vagonets. Un ja i pugèc, sai cap, eth frèn que laishèc, que s’anèc arrebàter en ua ? de ? : mòrt. Qu’é pròpe. N’i a cap que pèiras. N’i a cap bric de tèrra : qu’é pèira. E qu’é large, coma aquera colina. Qu’é large. Que l’è pujat dus o tres còps. Que part deth pont [de Darcan] e tot dret. E qu’arriba ara entrada deth plan d’Atgòla. E aquiu, que i avia ua usina, mèma que i son eras parets encara. I a parets. Premor, en plan d’Atgòla, i avia cap aigua. Qu’avian hèt mèma ua citèrna en ciment. Que i é encara, que pareish (…) Que’m pensi qu’arressegavan sus plaça, dab mashinas a vapor. Que’m pensi qu’arressegavan sus plaça, dab mashinas a vapor.
Jo, que’m brembi dera usina dera Boisha, on aterissen eths parapentes. Aquiu, ja me’n brembi. Après, qu’ac abandonèren, Eth plan d’Atgòla. Que meteren un cable que devarava. D’aquerò, que me’n brembi, diable ! Que l’è vista a marshar, era usina dera Boisha, aquiu. Ua mashina a vapor… Hadian cap de gròssas planchas : qu’èra hag. Hag o sapin. Non devaravan cap arren mès d’aquiu, deth plan d’Atgòla : hag o sapin.
Que hadian listèths – eth burèu en còrn qu'èra planchas -
20’45 : poèmas satirics(après eras eleccions municipalas d’Arbàs) – duas listas que hadian contra – que n'ia un que hec aqueri vèrs - cada maison qu'avia son vèrs
E tu, Loís de Logarra, dab era barra, que valeria mès qu’avessas eth vente plan sadoth qu’abilhat d’arrog. (Qu’èra sacristain.)
E tu, Petiton deth Massèr, qu’ès bèstia coma un paèr. Enà plan hèr-t’ac creir, que’t haram ténguer eth calelh.
E tu, Pépin dera Illa, consilhèr dera Teularia, adjuent de Coma de Mata, no’n sabes cap mès long qu’era joata.
E tu, Castex de Tranon, que’t hès un pishic tròp polisson.
Era cabana de Castex de Tranon, en pèira e on se podia hèr huec
23'41 : Sobiquets : Que me’n brembi a pena, a pena, d’aqueris Barònas. Qu’èran dus frairs. Qu’avian era fòrja on a eth atelièr eth menuisièr. Qu’èra un pòc veterinari. Quan podia vederar ua vaca, qu’anavan veir a Baròna deth Landèr. Qu’èra un sobriquet, coma athçò deth Shicòt ací. Son pair que i hec eth aprentissatge - Que moriren totis potrinari, en lhet que s'estofavan, que les hadian arrespirar aiguardent enà hèr-les tornar.
Eth Massèr : sortit de Massat
Ethçò dera Illa : grana maison en pujar nà Sent Alòi
Castex de Tranon : contra mèstre quan hèren era arrota de Herranh : que passèc eth curè que legia eth breviari – que i volec parlar, eth curè que hec signe qu'èra ocupat – ath cap de ua bèra estona, que tornèc a devarar, alavatz Castex de Tranon quan le vic, que prenec un jornau , eth curè que volia parlar, Castex de Tranon que'u hec signe qu'èra ocupat.
26’58 : Guèrrade 1914-1918 - Eth pair deth Shicòt qu'èra haure – comencèc en çò de Baròna – qu'anec a Martras – eth servici militari en Tunisia(Sousse, Djerba) - era mair empodoada en tot minjar civet en ua casseròla de coire - avertit dera mòrta dera sua mari pera sua promise de Martras – 3 ans en Tunisia e après autanlèu, que huc eth prumèr òme mobilisat d'Arbàs coma avia un mestièr (haure), pr'amor deths shivaus.
29'27 : descobèrta deras tutas : Eth Podac Gran, Eth Buhader deth Gandilh – Nobert Casteret espeleològa de Sent Martòri que'u demandèc a sa pair d'ensenhà'u eth Podac Gran – Eth Pont deth Girgòu – La grotte de Pene Blanque : ara epòca que devia èster estada abitada – entrada barrada n'ame ua gròssa pèira
30’58 : eths leprosis enterradis en malh dera Borussa , en a ua espeça de cramba, en un trauc descobèrt per un espeleològa – ossements humains – un crana emportat enà èster analisat a ¨París : crane rougé par la lèpre – eth leprosois qu'èran isolats aquiu e que devian trebalhar era pèça de Martras (pelosa carrada en borrom entre Plan d'Atgòla e eth Vidauguèr
Era descobèrta deras gròtas dera Hemna Mòrta e de Pena Blanca : hâches en silex préhistoriques
35’15 : Toponimia : Era montanha tota traucada, crusa – Pradère que'u didec, qu'entrèren en un petit ahèr, un còp entrat, que i auria cabit ua catedrala laguens, immense, immense.
Era Hemna Mòrta – Eth buhader deth Gandilh : N’é cap gran Eth buhader deth Gandilh : qu’é ua pèira, atau, quan i metetz eths dits, que sentitz eth vent que buha. -
Eth Podac Gran qu'é en Vidauguèr - Eth Pont de Gerbòu entram eth Plan d'Atgòla e Cuanca
Eth podac Gran qu’é ath amont : en faça Eth pont de Pepina, tot dret - (òsses de osses trobats en Podac Gran ) - Que pareish, Eth podac Gran, que i a 20 mestres de davarada. Que cau ua còrda : que devara atau. E qu’é immense.
39'20 : Son pair que hec era guèrra de 1914 – qu'èra ena cavalheria – que's botava darrèr un hag gran petava eths obuses, n'èra pas dangerós coma eres qu'èran enas tranchadas
39’55 : Era passada deth os -passada cada en mes de seteme octòbre, qu'aucidia quauqua guelha – Arrés non l'a vist eth os - era pata deth os vista en un babèr a Matalai , era mèma pata qu'era deth taishon mès – era cagada deth os que venguia minjar pomas ací dam era net, que hadia un cagada coma ua bohassa de vaca - que heren ua batuda (Herranh, Shenh, Arbàs ), que I participèc coma rabatur - que perdèren eth os quan passèc enes Carits de Comauèra -
41’39 : Toponimia
Qu’é immense, Eths Carits. Que pareish, se i entratz, laguens d’aquiu, sabetz cap mès s’on dar. N’é cap que malhs, gofres e mès avançam… Que i sò passat un còp, en Eths Carits, dab Jean de Gorga, quan avíam eras oelhas. Partir deth plan d’Atgòla… Mès que i avia ua travèssa demèst aqueris podacs. Que i avia ua travèssa mès qu’anava cair ara glacièra, en coma d’Iverneda, ara glacièra. Solament, qu’ac calia conéguer.
Era travèssa deras Crabas ja i é, aquiu. Ath còth de Cuanca, que i a ua travèssa, que passa davath deths malhs e que va cair ena montanha.
Eth malh de Penablanca qu’é eth gran malh blanc, aquiu. Que l’aperam Penablanca premor qu’é blanc
Eth Còth deras Artigas – Eth Còth de Cuanca
45’14 :Era America : ear mentat d'Arbàs que partiren en America – un cople que volec empruntar sòu ath châtelain entà partir en America, que i montèren ua blanchisserie, en tornar que crompèren eth castèth -qu'èran ena còsta oèst – eths que non son tornats o que tornavan opas qu'en vacanças – partir en Argentina o a Cuba - Eth Bèit de Tunís – colpurtur a Cuba o en Tunisia
48'29 : eth dalhaires logats en çò de Josepon a Coma de Mata – calia as dalhar era mossa – son pair embaichat coma vailet, que hadian eth corrièr, dab un shivau e ua jardinièra qu'anava enà Salias o enà Mana portar eth corrièr
49’14 :Eths galotèrs d'Arbàs : Jean Marie d'Arrobèrt ; Eths Vailetons ; eth de Faur sus era Plaça ; un a Pelat – Georges d'Arrobèrt -
50’29 : era hèira d'Arbàs (cada tres meses) – un carròp de marchands - bestiar en Prat Vediau (aths pibos)
50’57 : Guèrra de 1939-1945 : testimoniatges deth 11 d'aost eth dia que cramèren era Baderca – Eth Maquis de Bidon 5 – eth petit avion nere qu'entorniava 15 dias abans – un avion alaman que fotografiava eth país– eth espanhòu que les guaradava eras vacas que partic a Shinshoret dab eras vacas, que tornec ath cap de ua estona - era plaça plia d'Alemans – autalèu qu'enteneren un còp de canon en Horcalet – eths maquisards que devaravan que's heren aucíder – amagà's de cap a Planca – que n'èra plenc Arbàs – ua colona a Gorga, sus era rota de Herranh e ua colona qu'arrepugèc ath malh dera Borussa – eths maquisard qu'avian fotutr eth camp pera montanha – que heren cremar era Baderca, en Herranh i anèren cap – eths dera Baderca, avertits peths maquisards que s'escapèren – Norbert Castex que hoc aucit – que hèren cremar Era Baderca – era maison de Coledís que volec cap cramar -
54'43 : Guèrra 1939-1945 : eth 11 d'aost 1944 (Claudette Ortet) – que vic a passar un side-car en draubie era hièstra dera codina – que passava maquisards tot diá en side-car mès abilhats normalaments – aquestis n'èran pas abilhats tot a fèt parèlh – ua moto e darrèr dus side-cars – que s'apressèc enà anar veir e que vic un camion plenc d'Alemans dam fuslhs mitralhurs e cascas – un aute camion en pana en mieg costet , 7o 8 camions ath arrèst ath darrèr – s'amaguèc còsta eth arrascle e eth canadièn, godava cap levà's – monde qu'alarguèren eras vacas – preparar còcas enara hèsta a Montastruc - qu'ahumava cap efra monde mès arrés non sabia çò que s'i passava – en fin de vrespada, que vic un camion a devarar – que s'anèc postar en truat – que i avia Alemans de mòrts – qu'arreconeguec ua vaca qu'avian venut ara Baderca, que la s'emportava nà aucider-la - qu'aprenguèren çò que s'èra passat – eths darrès camions qu'èran encara ath Arrigòu que petava dejà ara rota de Herranh : eths gendramas d'Arbàs qu'èra ath crotzament de Gorga e dera Baderca- un que devec hè petar en veir eths Alemans a pujar – era gròssa busa en Horcalet plea de pensaments e de coton, arroge de sang – que n'i a un que pugèc peth Plan d'Atgòla nà anar avertir eth Maquís – un que demorèc amagat en arriu tot eth diá – un aute aucit – en mèma temps maquisards que devaravan enà cercar ravitalhament – un de Hogaron e un aleman que huren tuats (placa) – tres o quate alemans que pugèren a pè per ua traversa e que trobèren ua hilha de Herranh que guardava era vacas e que les responec que non n'i avia cap cap de resistents ací (Yvonne Pelorce, que hoc decorada) -
Un que hadia carbon ara Pinta, delà eth Surgent : que vic aqueris soldats alemans ena rota, que's fotec a devarar peth arriu avath sense hè's-i gahar
Créateur
Jean-Paul Ferré, enquêteur
Source
31[AS-Ar-Ol5]
Éditeur
Eth Ostau Comengés
Date
28-12-06
Format
Texte/html
Langue
gascon
Type
Texte
Spatial Coverage
Arbas
Person Item Type Metadata
Birth Date
8-9-1920
Birthplace
Arbas
Collection
Citer ce document
Jean-Paul Ferré, enquêteur, “Collecte de Louis - (Arbas) 5,” Oralitat de Gasconha, consulté le 30 octobre 2024, https://culturaviva.audio-lab.org/items/show/727.