Collecte de Carmen et Irénée - (Arbas)

Collecte de Carmen et Irénée - (Arbas)

Sobriquets (villages)

Espagne, Guerre d'(1936-1939)

Exode rural

Elevage (cheptel)

Transhumance

Charbonniers

Sabots (chaussures)

Forgeron

Emigration -- Etats Unis

Guerre mondiale (1914-1918)

Guerre mondiale (1939-1945) -- Maquis

Figures locales

Cinéma

Carnaval

Saint-Jean (fête)

Battage -- batteuse

Vendanges

Eau de vie

Cidre

Toponymie

00'02 : Sobriquets
Arbàs
Que sò neishuda athçò de Boteta, un pishic mès amont, sus era arrota de Hogaron. A-Ar-Ac
Athçò dera Boteta, on disait. A-Ar-Ac1

Que s’aperava Eth Pinsoto (que i demòra dempús qu'a 3 ans)
Era mia mair sortida dera Baderca ; mon pair vengut d'Espanha – naturalisat francés abans era Guèrra de 1940 – vengut trabalhar dab Olivan e Benito A-Ar-Ac1

01'34 : Sociolinguistica


On avetz aprés a parlar patuès ?
 Mes grands-parents que son dera Baderca : que parlavan patuès. Jo, no’u parlava cap bien mès que’u comprengui bien. A-Ar-Ac1

01'57 : Volia èster infirmièra – interdiccion d'anar a Tolosa pr'amor dera Ocupacion – aprénguer a cóser A-Ar-Ac1

02'27 : Guère d'Espanha – Exòde – son pair sortit de Corendonde (Guadalajara) A-Ar-Ac1

02'55 : Sobriquets : neishut en çò d'Arrobèrt (Sent Alòi, Arbàs) – Ma mair qu'èra sorida de Shenh d'Avath, athçò deths Clarins A-Sh-Pi

03'37 : ajudar ara proprietat - qu'èram 9 de familha – a 16 ans aprénguer eth mestièr de maçon e de charpentièrA-Sh-Pi

04'07 : Sociolinguistica :
A on avetz aprés a parlar patuès ?

- Aciu, dab Papà e Mamà. Qu’èram tostemps amassa, par’quiu. Pr’amor, après, en estiu, qu’avíam vacas e motons. E en estiu, que hadia èrba, jo, ajudar-les. Que parlàvam patuès. Jo, dab Papà : tostemps patuès, tostemps, tostemps. A-Sh-Pi

Quan avetz aprés a parlar francés ?
Ara escòla. A-Sh-Pi

Ena escòla, caliá cap parlar patuès ?
A non. Pas quan i èra Mossur Baron ! A-Sh-Pi

Ara, en ame era hemna, se parlatz patuès ?
- Ara, parlam cap sonque patuès, tot eth temps. Abans, non. Ath debut, n’era cap tròp abituada, era, a parlar patuès. Mès, ara, parla cap sonque patuès, era tanben. A-Sh-Pi
- E jo, qu’è eth cosin de Herran, que ven, eth mèra de Herran, e donc que parlam patuès ! A-Ar-Ac1
- Tot eth temps, mèma quan mo’n vam hèr eras corsas ath marcat. A-Sh-Pi

En ame eths dròlles, se parlatz patuès ?
- Eris, ja’u comprenguen mès no’n parlan cap. Saben cap parlà’u tròp. Saben cap. A-Sh-Pi
- Eths mèns, si, que parlan un peshic. A-Ar-Ac1

E quin se hè, aquò ?
- Eris, que son anadis ena escòla mès que jo. A-Sh-Pi
- N’é cap aquerò. Jo, que vedi, eths mèns : que parlan patuès : « Quin va ? » A-Ar-Ac1
- Qu’as enà Jeannot de Medan, quan ven, dab Francis, que parlan patuès totis dus. Mès pas dab jo… Si, quauque mot atau. A-Sh-Pi

Aué, encara, se’n parlan patuès ?
Oui. Totis. Dab Roger Abéjean, quan mos crosam par’quiu. Eth qu’é deth mèn atge, par’quiu… Eth Chicòt, dab totis aqueris, dab Léon e tot aquerò, par’quiu, nosautis, que parlam tostemps patuès, aquiu. A-Sh-Pi
Eth patuès qu'é ua lenga
E se sabetz, ara, eth patuès, qu’òm l’apèra occitan e qu’òm l’ensenha ena escòla ?
N’é cap tot a fèt eth mèma, quan mèma, qu’eth patuès d’ací. Jo, qu’escoti, de còps, ara television. Que i a emissions, aquiu, en patuès. Que i a mots que comprengues cap. A-Sh-Pi

Se’s va pèrder, eth patuès ?
Tè, on en parlait avec Guy, ce matin (…) Avec Guy Archangelli, on parlait patois. On en parlait. « Putain, ça se perd. Qu’é domatge de dishà’c pèrder. » A-Sh-Pi
No’n parlan cap tròp, ara. Quan vam èster partits nosautis, tota era generacion, après, qu’abaisha vite. En parlan cap tròp, patuès. A-Sh-Pi

sauvar eth patuès

Jo, que i a mots que sabi parlar en patuès e que sabi cap parlar en francés ! A-Sh-Pi

09'27 : Vita de d'autis còps – eth monde qu'èran pas tròp arrishes : 3 vacas – hèr vénguer un pòrc dab trufas, blat d'Espanha,- comèrci de castanhas, pomas e peras.
Entram Varat e Arbàs, i avia cap ua maison coma i a, ara. Qu’èra tot pèças. De Varat a Arbàs : tot pèças. Qu’èra tot trebalhat, aquiu. A-Sh-Pi
n'anavan cap ara boisheria coma gué dia : un poret, un lapi, era hèsta deth pòrc

10'40 : era hèira d'Arbàs – eth 1èr dissabte de cada mes – Eth Perceptor que venguia qu'anava minjar en çò d'Aspà ( escargòus farcidis e brochetas de hitge de vedèth) – eth patissièr – higas dab caramèl e nòdes – marchands de pòrcs – pelhas, cauçetas – eths de Herran e de Hogaron que venguian – plaça tota plia de taulèrs – eth estamaire – n'èra pas borgoès coma ara – s'acabèc ara guèrra de 1940 – cap de vueturas abans 1940 – eth marchand de cauçuras de Mana que venguia , eth dimenge de maitins (après eras hèiras) -

13'19 : Elevatge : hèr pèisher vacas e goelhas – en estiu pujar ena montanha (eras goelhas) – vacas laguens cada net, bièn assobacadas (sense corrent d'aire) – goelhas a Palomèra. - cap de chivaus coma ara

14'08 : eth os – eth men gran pair qu'avia vist eth os ath crotzament dera Baderca e de Herranh – fcap a cap dab eth os – demorar sense parlar e sense botjar - eth os que l'ashoimava A-Ar-Ac1
Eth os que venguec un còp minjar eths bucs dera Maralhessa, ara Peireguda. Que venguec minjar eths bucs, aquiu. A-Sh-Pi
I a pas longtemps que venguec tornejac ua ruisha. A-Ar-Ac1

15'12 : Eths lops : Herran
Ara epòca, que hadian… Qu’ac aperavan, aquerò, ua meda (…) Alavetz eth mèn gran-pair… Qu’èra haut, aquera meda. N’èra cap eths medasses. Alors, qu’a dit : « Qu’è de qué minjar nà sopar : que’m voi dromir aquiu. Deman maitin, qu’acabaram aquera meda. Non me’n voi cap tornar a casa. » Qu’èra lonh. Que s’é endromit e, après, qu’a entenut, qu’agrapava, qu’agrapava… E qu’èra dus lops e qu’an des.hèt era meda. E donc, ara punta deth dia, eths lops que son partits mès qu’èra ora pr’amor eth mèn gran-pair que devarava. Ara Baderca, que’s passava. Quant de còps que mos ac a condat ! A-Ar-Ac1

16'27 : Eth carbon – Mon pair qu'avia un o dus mulets (nà hèr carbon) –
Mon pair que’n vivia d’aquerò (deth carbon). E qu’anava dromir, era net, a costat dera carboèra enà que non cramèssa (Plan de Gòla, cabana). A-Ar-Ac1
Ath cap deth Dòs, que n’i a ua [cabana de carboèr]. Que i son eras tòlas encara. Que n' i avia carboèrs ! - enumeracion deths carboèrs – anar shinar (véner eth carbon) a Salias, a Casèras – copar lenha e borduras de prat
Amédée, en dab Papà, que n’an hèt dus còps, ua bèra ath hons de Panhòla (ua carboerassa) Que’n tirèren sai cap se quant de paquets de carbon, aquiu. Aquerò, qu’ac hadian en ivèrn, après. Eth aute que venguia hèr era carboèra e survelhar-la. A-Sh-Pi

18'00 : Papà que hadia galòtas – hèr eth galotèr pendent eth ivèrn – eth atelièr e tot eth materièl – noms deths utisses : eth cotèth alissader (nà formar era galòta – era culhèra enà curar - utilisar buès de noguèr o bedoth – eths galotèrs d'Arbàs qu'an des.hèt totis eths noguèrs deth país

19'08 : Comèrcis e artisans – maçons – haures-
Que n’i avia un, haure. A-Ar-Ac1
Ena Plaça : athçò deth Gròs (…) Et c’est la maison de Marie de Tomèu, ça. A-Sh-Pi

19'34 : Partir en America – eths vielhis que partian en America
Jo qu'è parents que son partidis en AmericaA-Sh-Pi

20'00 : partir trabalhar en Espanha -(sobriquet collectiu)
A un moment dat, qu’anavan véner ceba en Espanha, eths d’Arbàs, ací. Baptistine, quant de còps m’ac a condat ! Que les aperavan eths Cebaires d’Arbàs. Que partian, anar véner cebas en Arièja e pertot, par’quí-enlà, deth aute costat. Qu’anavan véner cebas. Que les aperavan eths Cebaires d’Arbàs. A-Sh-Pi

20'29 : Comèrci – Eths de Galèi e par'quiu que venguian era nhòla e que venguian cercar ara Baderca eth sémer deras trufas L'Abondance de Metz – portar sus eth còth

21'10 : Guèrra 1914-1918 – ua vintia de mòrts -

21'40 : Guèrra 1939-1945 : quan eths Alemans pujavan ara Baderca – qu'èra a Vertelha – s'anèc amagar en çò d'un oncle amont, que hadian èrba -A-Sh-Pi

Nosautis, qu'aviam era maison que devia cramar, aciu, athçò de Cazes e une autre, eths maquisards que venguian ací pr'amor mon pair qu'ère dab mulets, que portava ravitalhament ara Baderca , par là haut – eth amitin que son venguts que devia devarar dab eth mulet era jardinièra, dab eth oncle qu'anava nà Salias portar burri; Qu'averen entenut un brut, un sidecar dab eths Alemans – eth oncle que devarava, vite vite que tornèc a pujar en tot córrer : «Ascapavatz-vos, eths Alamans que son aquiu !» - un quart d'ora près qu'avem entenut tirar – un gendarma aucit ath Centre Social – e tot eth dia qu'òm entenec a tirar A-Sh-Ac1

Amagar eth fusilh en tepèr de hiems e húger nà Vertelha - A-Sh-Pi

Tres telas de parashutas sus era taula, se van entrar...A-Sh-Ac1

23'49 : Musica Hèstas – pujar en Herranh a pè- - dançar dinca 4 h deth maitin e tornar devarar quan hadia dias – eth acordeòn – eth violon de Seraphin, qu'èra era musica de Herranh (qu'imita eth brut deth pè que marcava eth ritme sus era taula) -

Cafè Fontas, qu'èra un pishic mès.... qu'avia un pick-up e que mos hèva dab deths disques 35 torns e 75 torns

24'43 : Eth Cinemà que passava (Icart) – anar ath ser en cafè – anar as.huelhar – minjjar castanhas - hèstas de pòrc

25'18 : Carnaval – hèr defilat – son pair dab era camioneta -eth òme-serpent

25'58 : Sent Joanh – eth huec – ara fin que sautavan – huec sus era plaça -

26'15 : hèsta locala : 8 de Setémer, dia dera hèsta dera Vièrja – hèsta avançada pr'amor deras vacanças – hèr minjar eths musicièns en cada familha – eh dijaus : hèr 30 o 40 crostadas -

27'17 : eth pan – un horn en cada maison – mòla de çò de Trencon - - Qu’anàvam mòler a Hogaron, pendent era guèrra. Mès abans, qu’anàvam athçò de Trencon. -
Qu’anàvam nà Hogaron, pendent era guèrra. Dab era net, qu’anàvam hèr mòler : qu’èra interdit. Qu’anàvam hèr mòler blat athçò deth Monic, a Hogaron. Que i sò anat uns quantis còps. E un còp, que i portava blat marin, nà hèr mòler, dab eth carret de Théophile, aquiu (…) Que vau cercar eth blat marin aquí-damont, jo. Aqueth carret, en coston de Shinshoret, que se m’empòrta, era còsta ! Que t’ac torneja tot, aquiu ! A-Sh-Pi
A-Sh-Pi
Perjura que passava dab era carreta

28'46 : Sobriquets : Leonard deth Molièr
Que hadia eth burri, aqueth. Qu’amassava era lèt. Que hadia burri. Qu’avia arrecuperat un mòtle, jo, justament (…) Que i èra eth dessenh dera vaca. Qu’èra en buès. A-Sh-Pi

29'20 : Toponimia : Era Hont deras Podoèras
Que i é tostemps, ath embrancament dera arrota de Gorga, que va ath castèth, aquiu. Que i é encara. Que i a ua espèça de petiu calhau, aquiu, davath deth prat de Marcel. A-Sh-Pi

30'21 : Eth Jutge de Patz d'Aspèth

31'04 : Sobriquets – encara utilisadis gué - René deth Valentin. Valentin qu’é eth nom dera maison mès que s’apèra Pradère mès qu’é athçò de René deth Valentin. A-Sh-Pi
- ath çò de Pila - Adrien de Blasi - ethçò de Medan, ethçò deth Shicòt - athçò de Maiquèla - athçò de Micona – Francison

Varat : (mentat Shenh e mentat Arbàs) : çò dera Lua [l'ya] – ethçò deth Pinsoto – ethçò de Bertranet - ethçò deth Arrelhet – ethçò de Petar – ethçò de Briquet – ethçò de Miniqueta - Marie de Manton – ethçò d'Arrodelha – ethçò dera Marquisa – ethçò dera Lí – ethçò de Pistòu - ethçò d'Arrobèrt - ethçò deth Petiton – ethçò de Zidòr – ethçò dera Cameta (Era Marquisa) – ethçò dera Boteta – ethçò de Martèn – ethçò de Mondèla -

Chinchoret : ethçò de Carriu – ethçò dera Quèra - ethçò de Pila- ethçò deth Cuilheraire - ethçò de Léon (?) - ethçò de Petenha – ethçò de Pelon

36'26 : Bàter - Que segàvam ara man, dab era dalha, e hèr garbas aquiu. Après, qu’anàvam bàter, aquiu, athçò de Nartus, aquiu. Qu’avia ua espèça de batusa que marshava ara aigua, era mèma paishèra que Trencon. Qu’avian era mèma. Alavetz, de còps, que se’n servia un e, après, quan eth bacin èra vuet, que calia trigà’s. Que calia deishar empliar era tona e tornar… Anava cap tròp vite.A-Sh-Pi
era batusa a vapor qu'arribèc après – un bon arrepèish : tripas, garia farcida...

38'05 : vrenhar -
Ath cap deth Tuc, aquí-damont, qu’avian vinhas ath cap, aquí-damont. A-Sh-Pi –
eth arradint noah, qu'èra bon – eth vin que't haiá ténguer eths barrons ena escala – aigardent de marc – citra e hèr aigardent dame eras pomas –eth aigardentaire que demorava pendent un mes - eths que venguian tastar ath alambic : «Aqueste qu»é bon uè, qu'é mes bon qu'eth auta,de ger...» – Amédée eth italièn que's bevia era nhòla tota pura e que fumava era pipa -

40'05 : Toponimia : noms de quartièrs d'Arbàs – Chinchoret -Era rota de Planca -Rajau(?) - Sent Alòi – Senta Anna – Eth Viasc – Era Plaça – Eths Verdolets – Planca – Pelat – Devath eths Varats – era meria qu'a volut cambiar eths nomses – Eth camin deth Quartet - A Sent Alòi, eth camin que va nà casa nòsta, davath, qu’é Era Teularia. Que i avia ua Teularia, aquiu. A-Sh-Pi
Eth Quartet, Anselme, il y avait la vigne, au Quartet. Nous aussi, on y avait la vigne. A-Sh-Pi – era rota de Tarrojas – Eths Partèths (?) - eth Esplans - Era Coma – Gorga : Qu’avíam un tepèr de prats en Gorga. Que hadíam èrba, plan, par’ciu. Nosautis, que i amiàvam eras vacas aquiu. A-Sh-Pi
Eth camin deth Tuquet – Tarroja – Eth Horquet – Barradòs – Eth Dòç – Sarradòu o Sarradòts – Era Cavalhèra – Eth riu de Planca –Eth camin deth Clòt deth Gai -
Cuanca qu’é ath cap de Penablanca. A-Sh-Pi
Ici, les jeunes, ils l’appellent Le chemin du Facteur mès qu’é Eth camin deth Saut, aquerò. A-Sh-Pi
Eth cap deth Saut – Era Hont de Vidauet Era Boíga deth Monge– Era Peireguda – Eth camin dera Molina – Eras Hontilhas – Era hont deth Pomèr – Eras Valanças – Malh Argut, Pog Ardon – Camin de Coma de Mata – camin de Herranh - vielha rota de Herranh – camin deth Cueu (cabana) – camin dera Malaheta – camin vielh de Herranh que part de darrèr eth cementiri e que va sortir ara Bòrda Nava - Eth Camin deths Talhèrs – camin deth Boigàs - Eth Gotèr dera Boisha - Era Coseranja : Ara, qu’é tot bòsques. Que i hadíam pèisher eras vacas aquiu. A-Sh -Pi
Eth Dòç : qu'èra parelh A-Sh-Ac
Eth Gotèr dera Boisha – Eths Amarges de Martèn - Era Boíga de Medan - Era Boíga de Mona – Era Boisha – Era Boisha deth Cueu – eth camin dera Gota – camin deth Montanhat – camin deth Ombrèr deth Dòç– Era Caraguèra – Era Coma de Mata -
Era Coseranja, que i è gurata eras vacs, ara qu'é tot bòsques, gatèrs, aquerò. A-Sh-Pi
Eth Granjon – Era Coma de Boishet – Eth Horquet de Frina - Eth Horcalet (Nous, on y a un bois qui fait peut-être 1000 m². A-Sh-Pi ) - Era Pinta, Bernat dera Pinta (Mon père a fait du charbon dans les bois de la Pinta. A-Ar-Ac1) – Eths Amargis – eth arriu de Hogaron – Eth Bedoth - Era Boisharda Il y avait des maisons, là. Que n’i a boishes, aquiu. A-Sh-Pi – Eth camin de Montraunhèr – camin de Tarroja – camin deth Còth dera Isson – camin deth Còth deth Haregader – Eras Comas - Eras Còstas – Eras Gataras – Eth Gotèr deth Horquet – Era Gota deth Horc (« ravin du Bernet » ?) - Hajan – Era Morèra – Nogaròu – Era pala deth Dòç – Eras Piacèras – Eth Prat deth Casse – Eth Sarrat dera Civada -Sarrat deth Hag – Eth Tuquet de Damont – Era Tutèra – Barradòs – Eras vinhas de Hajan – Amargis de Martin – camin de Shenon -

Jean-Paul Ferré, enquêteur

Eth Ostau Comengés

11-12-2004

Texte/html

gascon

Texte

Arbas

1930

Arbàs