Collecte de François - (Fabas)

Collecte de François - (Fabas)

Noël

1er de l'an

Carnaval

Cuisine (porc)

Guerre mondiale (1939-1945) -- Histoire

Gascon (dialecte)

Elevage (aspects économiques)

Transhumance

Loup

Pain

Moulins à farine

Colporteur et colportage

Charbonniers

Chaux

Guerre mondiale (1914-1918)

Saint-Jean (fête)

Fête du village

Surnaturel (sorcières)

Industrie

Toponymie

Gascon (apprentissage du français)

Eau de vie

Vendanges

Temps (météorologie) -- Prévision

00’03 : Nadau -gran soc en huec (durava dinca Cap d’An) – sopar e pergària a genons ath torn deth huec – sopar – messa de Miejanet a Havars – minjar saucissa o hitge – esclòps devat era shumenèia entà véder çò que portava Nòste-Sénher o Père Noel – Petit Jesús enchocolat o quauqu’un joet, madarinas o irantges

01’04 : Cap d’An – punar son pair e sa mair e tota era familha e soetar-les era bona annada – hèr eth torn deths vesins – balhavan un peçeta « uá sòua « , bonbons o irantges –

01’24 :Carnaval- desguisà’s – pelhas longas, vielhi capèths - anar véder eras hilhas de Bagert e de Bedelha – s’enteniá a cantar de luenh – arretrobà’s enà dançar – eras hilhas que volián desmacar-les – cantar dançar e amusà’s

02’15 : Eth pòrc – Era hèsta Porcala – era mes bèra hèsta dera annada – noirit dame blat d’Espanha, òrdi, naps, jotas – pòrcs de 220 kg… -tuar a luá dura – preparar era mèth e era aiga – eth tuaire de Sent Crotz – eth pòrc peth tuaire e cocat ena mèth (arreversada) peths tengueires – un còp sagnat, tornar botar era mèth e botar aiga borenta e hè’u roda rame còrdas – rasclar – penjat e daurit peth tuaire que’u tirava eth hitge e eras tripas que l’escabeçava – eras hemnas que ligián eth véder (tirar eth gras) – eras hemnas qu’anavan lavar eras tripas en Lens – d’autas que preparavan era tripa nera dam eth golà – hèr eth dinnar : saucissòt, patè e ueus mimosà, gariá en sauça e era fricassa, porets rostits e vin de casa, coquets, cafè e aigardent – hèr còder era tripa nera dame palha ath hons deth caudèr – picar nà saber s-èra cueta - dus diás après eth uaire que tornava entà’u copar : cambalhons, trigar era vianda (patè, saucissa), lard – pendent qu’eras hemnas trigavan era vianda, eths òmes que minjavan carboada sus era brasa – eths tastons (sau e pèbe) – hèr eths patèrs, saucissas e saucissòts e penjar – eths cambalhons en tinet (saloèr), virar-les cada dus diás pendent un mes, après ena cendre ath solèr en ua caisha – presents aras hemnase aths parents (lard, tripa nera, heritons) – despenjar era saucissa e tastar-la (ara grilha) – après aver colat eth grèish : hèr eth milhàs , estirar sus era taula (2 cm d’espessor) –minjat ara padena o ara grilha o mèma atau (natura) –

10’23 : Guèrra de1939-1945 : eths Alemans que passèren en junh - 2 maquises à Bèth-Hag, que hegeren per Havarsen tot avertir : « hugetz viste, Bèth-Hag qu’ei a huec e a sang !» - eth quartièr que s’anèren amagar en bòsc de Boisha – un qu’aviá hèt eth servici militari que s’emportèc eth fusilh e eth revolvèr - qu’enteneren un pet coma ua bomba :Honilha que’s pensèc qu’avián hèt sautar eth pont de Casèras, qu’èra, ath Vaquèr, maquisards amagats diguens un ostau, eths Alemans que i foteren eth huec e hèr sautar – eths Alemans que pugèren de cap a Havars e que s’i postèren e a Bedelha tanben, eths maquisards que hugián peths bòsques – son bèufrair e un de Bedelha que venguián deth bestiar pr’aicamont, que deishèren eth bestiar e que s’i venguèren amusa rame eris, diguèren cap arren – Eris (de Bardau) que se’n èran anats ara Quèra de Bedelha
Endret plan plaçat enà véder era situacion – eras balas que shiulavan, que’s credián qu’èran audèths – húger de cap avathe un vesin que les venguec portar eth dinnar – tornar a casa – un refugiat de çò de Marieta (a Bidona) cargat peths Alemans tornèc cap jàmes e un aute vesin, Micon de Lariòu que huc cargat tanben – ravatge empachat a Havars peth curè Arthur, capitani de resèrva, que les jurèc que i aviá cap maquísses

13’42 : neishut en aquesta maison (çò de Guilhon) - era suá hemna sortida de Bedelha –un frair qu’atrapèc un malautiá en chantièr de joenessa e que’n moric 8 ans après – trabalhar coma cantonièr

14’37 : Lenga – aprénguer a parlar patuès a casa - eth francés ara escòla – parlar patuès entre collègas – un que parlava normand - parlar patuès aué, ame son bèu frair de Tanèr, e dus vesins – eth patuès eth demishe ara television, dificultats a seguir – era qu’ac tròba tròp francisat– variantas de patuès – patuès que deu èster ua lenga – apelacions :patuès, mès gascon qu’occitan – era sua petita hilha de 25 ans qu’ensaja de parlar patuès – lenga ensenhada en escòla – eth patuès que s’ac va virar, que’s torna lançar pertot : Bretanha, Catalonha, Còrsa, Pais Vasco, Auvèrnha…que vòlen tornar ara sua lenga - parentats entre eras lengas –

20’15 : Elevatge de bestiar – oelhas – maquinhonatge : crompar joesis de 2 na sper las salhidas abans l’ivèrn e après que les dressavan e que les venián juntis

20’49 : copar lenha – portar-la nà Sent Guironç, nà Casèras o nà Saliás dam eths buòus

20’55 :Comèrci : un haure, un esclopèr, un bochèr que passava, marcat en ancian temps (plaça deth gran) – etimologia de Havars –

22’08 : Amonanhar era oelhas en estiu – en ivèrn, tornar prénguer oelhas deth pastor dera montanha- pastor vengut d’Ausat, Artiès (Monicó) – partatge deth anhèths – 1 oelha per 5 – quauqu’un sòu per goelha +era mentat deths anhèths – que’s podián guardar tota la lan

23’55 : Eths lops – eths vielhis que’n parlavan , monde qu’anavan velhar que s’emportavan un tison – de cap ara Mòla deth Maçon que diguián que i aviá lops -

24’20 : eth pan – eth horn – mòler ara Moleta – uá mòla cada quilomèstre – era Mòla deth Pont de Massòt – eth molièr que’s pagava dus còps – eth volume de hariá qu’é mes importent qu’eth volume de gran – eth sac que’s copava en dus

26’09 : Partir en America – eths colpurturs (véner alumetas, pèiras…) – eras priüsas : hemnas que passavan nà hèr pregàrias ena maison. – las caliá hèr minjar – anar vrenhar decap ara Vernòsa, Sent Helix – dinca Besièrs

27’24 : Eths carboèrs – traucs de carboèras a Quèra – hèr era caudiá – Alando e Paul, Espanhòus que haián carbon ara Vinhassa –

28’10 : Guèrras : 1914-1918 – son pair que la hec e un oncle que i moric, presqueben totas eras familhas tocadas – 1940 : eths Alemans que passèren per Havars eth diá dera tuariá de Marsolans- eth maquís amagat ena tuta de Ròca Corbèra a Pont de Hèr

29’05 : eras velhadas, espelocadas – eras castanhas – un repeishòt e dançar – era televison qu’a tuat tot –

29’48 : Hèstas -Nadau – arrespectat e coma cau –velhada e revelhon – presents : un cadieron enà Nadau –

30’31 : Hèsta deth pòrc – hèsta deth vilatge – era hèsta Porcala era mes bèra hèsta dera annada – era hèsta deth pòrc qu’èra entre quauqu’un parents e vesins / era hèsta deth vilatge : toti eths parents – totes eras crambas plias de crostadas tuar eth pòrc – era tripa nera – un copada de lenha – eth minjar : borit de buòu, porets, era fricassa, coquets – eth milhàs quan adobavan eth alendeman – netejar eth caudèr de aigardent –

33’50 :Sent-Joan :eth huec – qu’èran dolentis, panar hagòts - eth tison – hèr crotzes sus eras pòrtas – huec hèt ath tornant abans d’arribar ath quartièr – sautar eth huec – huec de Havars benadir peth curè –

35’12 :Hèsta deth vilatge – nà Nòstra Dama 15 d’Aost- Tortosa eth 15 d’Aost e Havars eth demishe d’après (Sent Ròc patron dera glèisa)

35’40 : Podoèras , broishas – eths òmes que balhavan sòrts : un broish – que tiravan sòrts, que sabián causas – empachar eths dròlles de popar, hèr morir eth bestiar, crevar eras oelhas – guarir eth exemà o eras brutluras

36’41 : Eras teulariás – Era Teulariá (Duclos, en Casèras)- ua autra teulariá a çò de Macau (Ara Sèrra), era veirariá, eths Protestants – amassada deths verièrs en Mas d’Azil, verièrs, monde ennoblits

38’23 : Toponimia :noms de maisons de Bardau : Eth Esclopèr, Eth Veguèr, Galin, Pèir, Honilha, EthMaçon – Era Vinhassa – Eth Pas de la Hanga – camin de la Moleta – camin de Mara –carreròt de Morèra- Malanh –

40’45 : Eras mòlas : Era Molassa – Pont de Massòt – enumeracion deras mòlas deth Lens - Era Moleta, Era Ròca – eras paishèras, retengudas dinca un 1,5km de long– foncconament dera paishèra e deth canal - Barthet dera Monja qu’aviá 3 mòlas : ara Moleta, ara Ròca e a Borgés –un còp draubida era pòrta, era aiga que servishiá nara mòla qu’èra mes avath – en estiu que mancava aiga : situacions complicadas –

42’54 : Toponimia (seguida) : Pèires – clòt de Mondet (gota) – camin dera Quereta – camin deras Escometas (Salières) – Hont Bona – camin deth Sarrat dera Hileta – Bodigàs –camin de Boisha – camin de Migron – camin de Micòt – camin de Tolosenc – Balossèra – la sièua proprietat : La Vinha de Baish,Eth prat deth Lens, La Hileta, Eth prat deth Pont, Era paret de Mara, Era Saudenca, Eths Cabestèths, Mara de Baish, Mara de Naut – camin de Mara – hèr béver las vacas en Lens o en riu de la hont de la mòla (alimentat per Hont Bona) – era còsta deth Vigòt - camin deth Hangàs – camin de Loba – camin deras Burnhas – camin de la Bada – Potièr – camin de Castèthverd (Quèra de Tanèr) – Quèra de Lòssa- quèra : colina : - Tres Vents – Pojac – Las Perinas – Bernés- Gavats – Rufé- La Cassina – Bria - Sors – hont de Sors – Domengeta – Joan Noguèr – Gota Vernèra – Hont de Colomat – Castèth de Podelai/Potelai – La Hita – La Shalaguèra – Era Teulariá– eth Merlar – Saurina (hont de Saurina) – Maharaja – Riuclar – Pèira (Rosina de Pèira) – Eth Plec – montanha = quèra : Era Quèra de Bardau, era Quèra de Tanèr, era Quèra de Tortosa, era Quèra de Bedelha – Eras Gotas – arriu de Massòt – hont deth Lens : Ribèra-Lens -

59’38 :Lenga – diferenças de parlar – Havars : era gariá / Aurinhac : era garia / Labidosa (Senta Crotz : La garina / la pora - Havars : eth can [ek ka]/ Cediròus : eth can [ek kaɳ]/ Senta Crotz :le can [le ka] – eth mièu /eth men…. – patuès estandardisat, bastard – pr’amor/pasqué ( ?) –

01’02’05 : Eths aigardentaires : eth parlar Massadèl (Benazet eth aigardentaire de Massat que ven a Cassanha e en Plan) - Mirosa que venguiá a Havars – mès de 90 comunas a hèr -

01’04’00 : Era vinha – qu’a encara ua vinha – véner era vinha a un que voliá hèr jús d’arradint – véner eth radin, vrenhan pas mes – vrenhar : 20 personas – hèr trempar tonèths e semaus – folar – colar ath cap de 15 diás – revin o vin de sucre – hèr aigardent dam era vrenha (Havars o Tortosa) – eths aigardentaires – Mirosa qu’anava véner canèla en ivèrn a Lorda – eras pruas – passar era pruas peth trauc dera bonda e tapar – varietat de pruas : curossets, sucretau (jaunas e longas), marsolasses – amassar eras pruas – era fermentacion – aver eth nom (fin deths noms) – botar sucre nà hèr pujar eths degrès –

01’12’56 : vrenhar – eth arrepèish : bolhon e borit, hors-d’œuvre –mongetas dame codenas e canard – porets – coquets e mousseux, cafè, aigardent –

01’13’38 : bàter – Barthet de Bèth-Hag – « qu’avetz de bon vin patron ? » - qu’arribavan maitin, hèr dejunar eth monde : cambajon, patè – eth dinnar : bolhon, borit, patè, tripa, ueus en maionesa – gariá fracida

01’15’18 : Alimentacion – partir copar lenha : emportà’s eth dinnar ?alimentacion de tot diá : sopa de caulets, trufas ame eths caulets, canard, ua poma – copa en bòsc deth costat de Bèth-Lòc – tojacas ath torn entà pas panà’u eth dinnar (tojaca : ajonc) – « Quan era gèsta h.lorish, era hame qu’é en país » -

01’17’15 : hautins – vinha hauta de 1,50 m o 1.80 – pè de vith plantat sus un auderòu talhat – arradin nà minjar o nà vrenhar – varietats : picabona (arradin blanc)

01’19’13 : fruts – varietats de pomas : la santró (poma blanca, lissa, un pò ariosa) : venudas en sacs a Casèras (eth monde dera plana que n’èran hòs – la sabatèra, la cotelà, la lapions –mus de lèbe (pas tròp) – poma de Bardau (roja e dura, que conservava) – era nacionala -

01’21’19 : culturas : mongetas sus blat d’Espanha – botar engrèish, caulets que neishián demèste, nath bestiar o nara sopa

01’22’17 : Hèiras : Sent Guironç – Saliás, Casèras, véner buòus o braus (crastas, mes joesis) – anar a Lanamesan e Tornai, eth bestiar qu’aquí-delà que i haián ací (engreishar), se les anava crompar a Lescura, que honián (que depen deth gras dera tèrra) – tèrra prauba -

Jean-Paul Ferré, enquêteur

Eth Ostau Comengés

Texte/html

gascon

Texte

Fabas

Fabas