Collectage de Francis - (Aucazein-09)

Collectage de Francis - (Aucazein-09)

Elections

Noblesse/bourgeoisie

Fruitières

Travail - Espagne

Colporteur et colportage

Flux migratoires liés au travail en France

Ours -- Réintroduction

Loup

Mendiant

Guerre des Demoiselles

Relations entre vallées

Filatures

Algérie -- 1954-1962 (Guerre d'Algérie)

Formulettes

Gascon (surprise d'être compris)

Souterrains

RL-09[CC-Au-Cf1-1]



0'20 Sobriquet maison sua – son pair sortit de'n çò deth Vathmalon – ací, qu'èra Rondèla – qu'èra arribat gendre – qu'èran 3 frairs, a çò deth Vathmalon – non sap pas qui èra sortit de Vathmala – son gran pair deth costat de sa mair que venguia de'n çò de Rondèla, ath Cap dera Carrèra – que's portèc eth sobriquet dab eth – donc, duas maisons de Rondèla – idem dab eth Vathmalon
02'30 Toponymie – era Vièla d'aqueste costat deth riu – deth aute costat, qu'ei eth Vielòt – idem a Argein
02'45 Lenga – nom d'Aucazein en patoès – Aucasenh – eth «ein», que disen que ven deths arabes – non vòlen aps brembà's qu'i avia eths arabes ací, en temps pr'amor d'un sentit raciste
03'35 Vilatge – bòrdas abitadas ara – nada rivalitat entre era Vièla e eth Vielòt
04'30 Eleccions – qu'i avia tostemps pelejas – un gròs rambalh – son gran pair pairau non podia pas veir eth mère dera epòca – sa pair que neishec en deceme 1902, mes eth gran pair no'u declarèc cap jàmes – un dia, que crotzèc eth mère en un camin, eth mère que'u didec : «e aqueth hilh, quan les vas declarar ?» - «sabes qu'ei un hilh, alavetz, n'as cap sonque a declarà'u», ça'u didec – que hoc declarat en horèr 1903 – atau, que hoc aperat entara guèrra de 1939 – s'èra estat declarat en 1902, n'i seria pas anat
06'05 Aiga – ua hont a costat – qu'a tostemps conegut ua aduccion d'aiga dab eras honts – dab aiga laguens
06'40 Toponymie – arruas : era Carrèra, eth Camin dera Vath, dera Glèisa – non n'i avia pas vertaderament, ara, tanpòc – que didian dab eths sobriquets, pas eths noms deras carrèras
07'45 Sobriquet maisons dera Carrèra : en çò deth Pompièr, deth Praubèu, de Rondèla, en çò d'Ellaine (tres maisons de còsta), de Roset -e cap mès après
08'30 Idem ena rua principala – plan de gents qu'èran partits, tornats, eths sobriquets que s'èran perdut – en çò deth Vathmalon, en çò de Lafont (nom de familha), eth recebur dera pòsta : en çò de Caubèra (pr'amor qu'èra un mossur, no's hadia pas dab eths paisans, de balhar eth nom de familha), de Suron e eth Castèth
09'50 Société – riches – eth Castèth, totas eras tèrras mès bonas – qu'i avian moneda – qu'èra estat ingeniur o atau – ara, qu'i venguen un shinhau mes pas guaire – en ua maison dera Carrèra, ua familha aisada pr'amor eths hilhs qu'èran inspectors deras finanças a París – ua auta familha en Vielòt, era hilha que s'èra maridada dab un bon partit – era maison dab ua torn en Vielòt : en çò deth Molièr, qu'avia era mòla, ua fruitière, ua petita turbina, qu'avia un ressec e ua batusa fixa
12'30 Batusa – ua mobila que venguia d'Ilhartenh – alavetz, ua fixa ací – evolucion dera batèra
13'10 Architecture – perqué aquesta tor a çò deth Molièr – era hilha que's maridèc dab un bon partit, un petit hilh qu'avia hèt bastir aquera tor – tant qu'èra eth molièr, qu'èra ua maison coma eras autas
14'15 Commerces – 2 aubèrjas – ua que hadia tanben espiceria, burèui de tabac e cordonièr – en ua aubèrja, qu'i podian dromir – pension de familha en estiu – monde dera vila qu'arribava – que hadian aras cartas aras aubèrjas
15'50 Jeux – cartes – que jogavan ath borrut, era coenchada e era belòta – pas aras quilhas
16'20 Fruitière – que portavan era lèt e que se'n tornvan dab eth leton


RL-09[CC-Au-Cf1-2]



0'00 Seguida – era fruitière qu'èra ena mola – que hadia burre, qu'ac venia sustot a Sent Gaudenç
0'50 Vilatge ara – pas sonque retretats – un tropèu de oelhas – quauques joenis que trebalhan ath dehòra – ua hemna que deu arribar dab oelhas e crabas
01'45 Idem – qu'ei mès polit qu'avant eth vilatge – n'avian pas dinèrs en temps – que tornan a hèr eths losats – s'avian dinèrs, qu'èra entath bestiar, entà arrehèr era bòrda – qu'èran tostemps laguens, eras bèstias
03'30 Territoire – parcelas pertot ena montanha – bòrdas suas : eth Berdolar, era Rivèra, era Coma d'Illa, Gotatiron, eth Passatge, Aucrèth, Artiga
04'15 Elevage – eth estiu, que peishian en eths amarges – e entradas eth ser – e molhudas – jàmes vist ua vaca o ua oelha a dromir dehòra, quan èra joés – n'abargueravan pas eras oelhas
05'30 Idem – Gasconas entaras vacas – Castilhonesas entaras oelhas – pas guaire de shivaus, ni d'ase – mès en temps – cada maison qu'avian dus tropèths – cap mès ua vaca a Aucasenh – 300 oelhas d'un proprietari, quan, bèth temps a, 300 oelhas de 15 proprietaris
06'40 Montanhar – aras Tremalhas
07'20 Plan de Berret – son gran pair qu'amiava eras oelhas dera Vath Longa ath Plan de Berret – que hoc acabat après era guèrra de 40 – passar per Castilhon, etc... - que devian anar crompar arrevitalhament a Montgarri – en çò de Leon (n dentau), qu'èra era aubèrja de Montgarri – en temps, Montgarri qu'èra abitat
09'15 Dalhadas en Espanha – gran pair e son frair qu'anavan dalhar en Espanha – un còp tornats deth Plan de Berret, que partian dab era broeta (laguens, vestits e ua mara) – qu'anavan a Bordèus anar trebalhar era vinha tot eth ivèrn
10'10 Colporteur - sa gran mair qui èra sortida de Hogaron – qu'èra estada plaçada en çò de quauque voiatjur que traucava era França enà véner harda – que partian a pè dab duas o tres hilhas – era, qu'èra pè-nuda e qu'èra en ua roulotte – quan Francis hoc nomat a Lille, sa gran mair que'u didec que coneishia plan aqueth país, Maubeuge, etc... - ques pensava que peguejava – mes non, que partian de Hogaron e qu'anavan dinc a Lille – era, non costava pas arren aths proprietaris, qu'èra era sua emplegada
12'00 Exil travail – gran pair e son frair qu'èran partits a Etampe e aquí, que's maridèren toti dus dab duas sòrs sortidas de Hogaron – quin se hadia que s'encontrèren alà ? - gran pair que trebalhava en ua letaria, que s'apèra ?? – qu'amassava era lèt en eths vilatges dera Beauce – quan hoc installat alà, que hec embauchar gents dera Vath Longa – bilhèu, mès de 20 personas dera Vath Longa qu'i trebalhavan – era gran mair de Hogaron que trebalhava en ua maison borgesa aciu – e qu'èra après era guèrra de14, quan tornèc entath país, que partic oelhèr en Plan de Berret – Laurent de Rondèla qu'èra conegut ath Val d'Aran
14'15 Idem – son pair qu'èra partit coma vaquèr ena Beauce tanben – que s'i volia estar mes que's maridèc ací – qu'èra de cap a Etréchy, Dourdan – sons grans parents que tornèren – mes eth frair deth gran pair e era sua hemna que s'i posèren ailà – alavetz, qu'a encara eths cosins en aqueste país – qu'èra partit regent a Etampes – qu'i partiren tanben a Bordèus e que s'i estèren


RL-09[CC-Au-Cf2-1]



0'30 Os – non cau cap díser que son peth os – que cau díser que son contre – eth darrèr que devec èster tuat mès de 50 ans a – era reintroduccion que's hec sus Melas, Hauta Garona – era Arieja non toquèc cap arren, alavetz qui avec un moviment politic electoraliste contra eth os – e eth ois qu'aucidia oelhas e n'èran pas pro indemnisats, eras gents – ara, dempuis 3 o 4 ans, aquesta pression qu'ei un shinhau caguda : s'ei pr'amor d'èster abituadis, s'aqueth sentit d'èster mespresats a baishat, o se son mès indemnisadis – Archangeli
04'00 Eth Lop – que compren «eth lop, ara» - arérs non l'a vist encara
05'00 Idem – quan arrenguèc era maison nadau a costat, que trauquèc ua paret – laguens, qu'i trobèc ua pòrta que hadia 50 cm de larja – que demandèc ath son gran pair - - eths lops que venguian dinc ath parric deths pòrcs, que's calia deféner – a qué servia exactament ?
07'20 Plan de Berret – un còp, soun gran pair que partic a Plan de Berret – quan arribèc ailà, que s'visèc que n'avian aps botat eth colièr ath cant – que tornèèc enviar eth can tot sol dinc a casa, quan le viren arribar, que'u botèren eth colièr – e que tornèc a partir entath Plan de Berret (dit qu'ei vertat) – qu'ac avia vist aqueth colièr, ath Val d'Aran
08'30 Praubes – que mendiavan un tròç de pan – quauques que venguian díser pregàrias, qu'èran deth costat de Solan – que passavan enas maisons, qu'èran coneguts, qu'èran tostemsp eths madeishs – que's botavan a jolhs e que pregavan peths dera maison
09'50 Guerre Demaïselas – que disen que desmarrèc ena aubèrja d'Ilhartenh – qu'èra plan en bòsc ath dessús de Busanh, de Galei
10'35 Heranh – era Baderca – que's frequentavan – un moment dat, ua corsa de Galei ara Baderca – th darrèr que pagava eth sopar – que's maridavan entre eris
11'25 Era Reberulha – qu'ac a hèt pendent era guèrra – que venian un pòrc talhucat a Hogaron tanben – sus un ase, en passar pera montanha – tara Rebelrulha, que passavan per Busanh, eth Còl dera Ost – dromir a Hogaron on èra estada plaçada sa gran mair– eth endeman, anar ena Reberulha – ath ser, tornar dromir a Hogaron – e eth endeman entà Aucasenh
13'40 Intime – mestièr – que partic ath colège a St Guironç – puis regent ena region parisenca – que's volia maridar en Arieja entà i èster – ath cap de 4 ans, que desmissionèc e que passèc un concors entara intendença – que construsian un licea a St Guironç – manca de chança, que hoc nomat a Lille...... - qu'i partic – puish quan avec era mutacion, que se'n tornèc ací
15'10 Lille – qu'èra dur pr'amor d'èster lonh dera familha – mes ath nivèu deras relacions dab eth monde deth Nòrd, non èran bonas – qu'èran exelentas ! - qu'as un amic a Lille, n'ei cap coma ací, qu'ès dera familha – se non i èra era distança, que s'i seria estat – e d'aqueth temps, qu'i avia hòrt d'emplecs en Nòrd, eras minas, eras filaturas, non volian cap èster fonccionaris


RL-09[CC-Au-Cf2-2]



0'00 Seguida – pr'amor eths fonccionaris n'èran pas plan pagadi ! - qu'èra plan mès aisit de hè's era carrièra en nòrd que en sud – qu'avian hòrt de responsabilitats, n'aurian aps jàmes podut aver aquestas en sus – mes qu'i ei eth climat – que demorava a 8km deth trebalh, dab eths pavas, eth gel, etc.. n'èra cap aisit
01'35 Superstition – un sobterrenc qu'anava deth Castèth deçà Senta Catarina (entram Alàs e Balaguèr) , ça disian – mes n'èra cap aiquí, ath començament eth castèth – on èra en temps, qu'i ei un tucolet – pendent era guèrra, un camp de joenessa que cercava aqueth tunèl – sa pair que'us avia ajudats, no'u trobèren cap
03'10 Guerre 40 – un camp de joenessa, un a Augistrou, un a Cescau, a St Lari – eths joenis qu'arribavan de tota era França – dus o tres qu'èran de cap a Tolosa – bèths uns que's maridèren en país – un normand que's maridèc
04'25 Guerre 40 – quauques soviers – era garnison mès pròcha qu'èra a Castilhon – en castèth, qrrés n'i demorava – que s'i volian estar, eths alemands – mes ua trentia d'arrefugiats polonesis que s'i posèren avant – eths refugiats - qu'anavan ajudar en eths camps entà poder minjar
06'05 Guerre Algeria – que passèc un an en ua unitat combatanta – qu'èra sursitari, qu'avia 25 ans – qu'ei mès dificile que per un joen – ath cap d'un an, que hoc mutat ath Service de la Formation de la Jeunesse Algérienne – enviat ena frontièra tunisiana – qu'avian evacuat tot eth monde d'aquest país – qu'i avia un camp de 10 000 arabes – que s'èra portat volontari - que calia bastir ua escòla entà hèr eths corses aths joenis de mès de 14 ans – avant 14 ans, qu'èra era escòla normala – 3 francés e 10 000 arabes – que hoc ua experiéncia exepcionala tad eth – que l'a permetut de véder eras causas d'un auta faiçon – un an en ua unitat combatanta, un an pròche deths arabes – qu'arribèc en Algeria un diminge – eth dissabte, qu'avian hèt dus presoèrs – eth endeman, qu'èran mortis, n'avian cap suportat eth interrògatòri – que plora : «Dégeulasse !»
09'30 Idem – quan hec era classa aths mainatges – pendent un an, qu'èra coma un arabe – sa fiertat, qu'ei de'us aver aprés a léger, escríver e condar – puish, que hoc era fin dera guèrra, que hoc un solatjament – que'u volian guardar coma un director d'escòla
10'50 Idem – quan balhèren concessions aths francesis – que trebalhèren coma hòus – que portèren quauquarren – mes qu'i a tot un costat politic – qui ganha en aquesta colonisacion ? L'algerian o eth francés ? – eths algerians qu'èran sostenguts peths egipcians, non se'n parla cap tròp – mes que calia guarar era «Algeria Francesa» segon eth governament – e que hoc era guèrra – non la podian pas ganhar era guèrra – qu'a vist causas dera part deths francesis sus eths arabes (colons) inadmissiblas – qu'èra tròp tard quan i anèren – cada pòble que deu aver era sua independença – n'avian pas arren mès a hèr alà – o alavetz, que calia hèr era guèrra entà estranglà'us – ua chança qu'en aquesta periòda, era religion n'èra pas importanta coma ara – o que seria mort despuish longtemps
14'25 Bruishas – quauques uns, mes qu'èra entà arríder mèslèu – non coneish pas eth mot «hada»
15'15 Carnavalh – arren
15'20 Religion – era fòrça deths curès en temps – n'èra cap question un diminge de non anar ara messa – que hoc clèr dinc a 18 ans, cada diminge – e eras vrèspas – eth curè qu'avia tres parròpias



RL-09[CC-Au-Cf12-3]


0'00 Seguida – en cada maison, a Busanh, un dròlle o ua dròlel curè o sur – a casa, que portava eth «Pelerin» - eth curè qu'avia forçat eths parents entà que hessa eth seminari – que hec eth concors entà entrar en 6au – que l'avec e coma podia aver borsas ací e pas en seminari, no hoc pas curè
01'50 Vinha – quauques pès entà hèr vin petit
02'15 Hèsta Aucasenh – entara Sent Sauvin – era hèsta qu'èra ath mes d'octobre – mes coma eras gents qu'èran partidas, que la botèren ath mes de julhet
03'00 Sent Joan – arren – dejà, deh temps dera sua joenessa, n'i avia pas mès joesis – cap mès de trebalh
03'30 Lenga – aprés a casa – pas guaire en vilatge, a lo poder compréner – qu'ei hòrt estacat ath vilatge – en ivèrn, qu'ei quasi cada dia ací – qu'èra conselhèr, president dera caça (tostemps)
04'30 Idem – diferenças – eth «h» gascon – a Argenh, eras terminasons non son pas coma ací – a Aucasenh, que disen «Venguéts, Minjàts, partéts» (venguetz, minjatz, partetz»- a Argenh : «Minjau !» (2ème personne du pluriel catalane) – que didian entà trufà's : «Aiquí, qu'ac au (cagau = cagatz), minjau, e bevéu, mes ena pòcha, non n'i metéu» - de cap a Sent Lari, qu'ei mès pròche deth espanhòu (aranés) – pr'amor en Vath d'Aran, que parlan coma ací, pòc o pro
06'20 Idem – prononciar : can : eth câ – sa gran mair, a Hogaron, que didia «un peshic» - que disen «eth gos» tanben entà «can»
07'10 Idem – un dia qu'èra un Portugau e qu'avia besonh d'un «entonnoir» - impossible de hè'u compréner ce qué volia – que'u muishèc – era hemna que didec «ah, ua fonilha !» - ací, que disen ua gonilha – qu'ei estonant !

Il y a bien longtemps que j'avais pas parlé patois comme ça !

Lassalle Renaud, enquêteur

Eth Ostau Comengés, producteur

RL-09[CC-Au-Cf]

EOC 11

Eth Ostau Comengés

Communauté de Communes du Castillonais (commanditaire)

Texte/html

gascon

Texte

Aucazein

1935

Aucazein