Collectage de Jeanne 3 - (Aulus-09)

Collectage de Jeanne 3 - (Aulus-09)

Thermalisme

Montreur d'animaux savants

Successions et héritages

Mariages

Chansons

Surnaturel (sorcières)

Contes gascons

Surnaturel (fées)

Saint-Jean (fête)

Chansons

Cantiques

Rafle de juifs

Guerre mondiale (1939-1945) -- Passeurs

Fromage et beurre

Relations pastorales transfrontalières

Contrebande

Emigration -- Etats Unis

Mines (sites d'extraction)

5. Thèmes abordés pendant l’entretien

581 : Aulús abans era 1èra GM
00’00 : i aviá cap un bòsc – òrts ath dessús dera glèisa – eras pentas cotivat (cultivat)
2’38 : vacas e oelhas – eth fromatge – ustensiles nà fabricar eth hormatge – eths prats morcelats – un oncle vaquèr – oelhas dadas nà Joana quan se maridèc : fromatge e burre – eth ser (leton) nath pòrc
6’37 : guardar eras oelhas ath “País Baish” – eth anhèth deth an crastadis ara tardor – TOPO Sèish - entà Montbrun e tot a pè
8’45 : era estacion (1)– era grana vòga – eths glacejaires (i aviá cap frigòs) – trincar era glaça dam un pigasson – ua pèth de moton sus eras espatlas – 90 kg de glaça sus era esquiá e mèma un còp 110 kg ! (pagats 2 doros = 2 x 5 F)

582
00’00 : era estacion (2) – eths clients – eth casinò d’Aulús – eths jòcs – 5 musiciens que jogavan en Parc des Thermes – era musica deth casinò que s’enteniá despuish eths prats – era coabitacion en ame eths paisans (véner camparòus, herutas…) – eras maisons mubladas – TOPO Èrce – eth tramway – que caliá hèr era èrba
6’30 : eths ossalhèrs (1) – qu’èran sustot a Èrce – qu’èra era fin – ua anecdòta sus eth Mississipi – qu’èra mespresat d’anar hèr dançar eth os – aué, eths ossalhèrs reabilitats – dompdar eth os e eras frasas ritualas “Allons Martin” + era cançon de hèr dançar eth os – eths dangèrs (ua ossalhèr estohat peth os) – eths osses que venguián de Russia via Marselha – eths d’Uston – dompdar eth os (ex de numeròs, condat peth sòn pair) – ua escòla d’osses a Èrce- GR : que partishián – era lenga deths ossalhèrs (eth francitan)

583
1’38 : eths ossalhèrs (2) – eth film Eth Ossalhèr vist peth monde deth país – eth un en ame eth aute que s’aperavan – que s’associavan nà crompar eth os
4’17 : eth ainat e eth capdèt – eth capdèt qu’aviá a partir o se demorava qu’ajudava – eths maridatges – distingar eths que portavan eth mèma nom en tot ajustar eth sobriquet ath nom de familha – lèu eths sobriquets seràn cap mès utiles
7’40 : eth maridatge d’autris còps (1) – eths pretendents que venguián vellar – eras sortidas deras hilhas qu’èran interditas – maridà’s sustot en heurèr – aucíder un vedèth o un moton – era vèlha, que caliá portar era harda (le trousseau) a çò deth nòvi en ua breceta – eth costume noviau qu’èra ner – eths junòmes que portavan eth matalàs (pbl de bruit)

585
00’00 : eth maridatge (2) – era cançon Chica, plega ta ròba (cantada per Joana) – era arribada en çò deth nòvi – méter eths cartons dera nòvia en un armari – un bon vrespalh – ua autra cançon eth ser, en çò dera hilha : era cançon dera nòvia (un dialòg entram era hilha e eth pretendent) + explicacion
« Encara non [noun] èra dias,
N’è fèt un sòm (x 2)
Ara pòrta de ma mia,
Me’n vau tot sol (x 2) »

(Que frapa ara pòrta)

« E cu tusta a ma pòrta ?
A mon borrolh (x 2) »
« Que som eth vòste amic, bèra,
Vòstre aimador (x 2). »

“ E non sè ce qué me pòrta
Nòstre aimador, (x 2)”
“Bossa pengenta vo’n pòrta
Vòstre aimador (x 2). »

“E non sè se que n’i a dintre
Vòstre aimador (x 2). » (nòstre ?)
“Tres anèths que n’ i a dintre,
Vòstre aimador (x 2). »

“L’un é dòr, l’aute de plata,
L’aute d’argent, amor plaisent. »
« E tiratz-vos [aï] en arrièra,
Un pas ò dus (x 2) »

« Mon pèra me’n da un aute
Plu(s) bèl que vos (x 2).
Pòrta capèl a l’aurelha
Garnit de flors (x 2) »

« Iò, le’n pòrti en guirlanda
Dau fin velors : dorbitz a nos.

(Que tornan frapar)

Eras pòrtas de Castilha
Tampadas son (x2) »

(Que butan era pòrta, eth grop qu’entra, era nòvia qu’a amagada e que la cau trobar, ua vielha que’s presenta [qu’é un òme abilhat en vielha], n’é cap era nòvia, ua autra que’s presenta : n’é cap aquera ; a fòrça, que tròban era nòvia) – istuèra deth maridatge de sa tanta (que s’èra amagada dejós eth lhet) – eth maridatge (eth endeman) – quin envitavan eths cosins prumèrs (que vos vier envitar ») e eths cosins segonds (« que viem envitar un sabenèr e ua sabenèra ») – caliá cap desbrembar arrés – envitar eths vesins - eth renòç (eth endeman dera nòça)

15’04 : eras broishas – eras dònas d’aigua - eth sabat deras broishas (1)
Que i aviá un junòme qu’anava véser ua filha, Mademoiselle Lameunière, que s’aperavan, e que i èra sa mair qu’èran, censat, reputadas d’èster broishas, aqueras duas. Era mair, au mens.

586
00’00 : eth sabat deras broishas (2)
Que i aviá, censat, eth sabat, envitadis ath sabat... Alavetz, eth, que i anèc tanben, que i anèc tanben. Pueish… E que’s prenguec chic d’aigua benasida en un clèsque de uèu. Ja vesiá qu’èran sorcièras, qu’èran broishas. Alavetz qu’anèc ena fèsta deth sabat damm eras e, uèt-tà, ja dancèren, ja s’amusavan. Pueish, que i aviá un boc, que caliá adorar aqueth boc. « Aqueth boc, ça’s pensèc, que deu èster le diable, ça’s pensava eth tipe. » Bon, que i èra aqueth boc, que caliá adorar eth boc, mèma que caliá fèr eth torn [n], anar darrèr eth boc, soit-disant, [fèr] un poton darrèr eth boc. Eth, quan vic aquò, quan arribèc eth sièu torn, qu’aviá era aigua benasida, que la’t fot darrèr. Òh ! Que fusquèc un tartèr de ramonguèras, que’s trobèc embarrat en arbe de ramonguèras, totas... « Quin vas desquir d’aqueras ramonguèras, tu ? Quin te’n vas desquir ? » Que’s trobèc qu’aviá quan mèma un cotèth ena pòcha. Un cotèth ena pòcha entà desquir deras ramonguèras… Qu’ensaigèc de’n desquir, de’n desquir… Ja’n desquic mès ja trobava que non anava cap e, quan se regerèc, quan fusquèc fòra deth ramongalhèr, que fusquèc qu’eth a un qu’aviá ua man trincada, eth aute qu’aviá… Que fusquèc era societat deths broishis e, finalament, que se’n desquic.
[…] Que’m rapèli d’aquera Mademoiselle Lameunière qu’èra era mistressa d’aqueth, doncas, que s’aviá atraçat e ja trobava que… Un còp sa mair que disparic, ja li semblèc que deviá èster partida pera shumunèia. Pueish, que seguic aquera filha en aquera manifestacion de sabat. Qu’ac aperavan eth sabat deras broishas. Aiquí, ja dancèren ath debut, j’anava plan : qu’èra ua fèsta. Mès, pueish, quan cauèc adorar eth boc, aiquí, eth, quan fusquèc eth sièu torn, en clèsque de uèu, que s’aviá pres era aigua benasida. Atau, que la fotèc darrèr eth boc. Òc, tot que fusquèc un ramongalhèr !

3’40 : eras broishas : eth pòrc malaut  « que m’a embroishat eth pòrc » - anar cercar eth curè

4’25 : eras dònas d’aigua – qu’èran ath hons deras honts

5’40 : era Sent Joan – era preparacion deth foc en cap deth vilatge – dançar ath torn deth huec – hèr atencion de non botar eth huec aras maisons – mès tard, dehòra deth vilatge – un que’s plantèc ua punta de buès ena cueisha e que’u hec arranquejar – eths junòmes que haián eth huec – eth ròs
de Sent Joan – cuélher un braçat de flors botat sus eths hiestrons deras maisons – non dalhavan cap eth maitin de sent Joan (coma s’èra un diminge) – perqué caminavan ena rosada
eth Camin deras Campanhas / eth Camin dera Illa
eras fuelhas qu’avián cuélhs (cueillies)

12’40 : cançon Quand un soldat vié dera guèrra
Quand un soldat vié dera guèrra,
Que rencontrèc ua [wo] pastorèla :
« Pastorèla se'm logariátz [lougaillots],
Vòstris motons ja’n guardariá. »

« D'un pastorèl, n'avetz pas mina
Portatz espada e carabina
E un plumet sus eth capèl :
N'avetz cap l'aire d'un pastorèl. »

« Ni vos tanpòc, Mademaisèla :
Que portatz [pourtail] rubans e dentèlas,
De tan polidis cotilhons :
N'avetz cap l'aire de guardar [warda] motons. 

Anem [anim] pastora, anem [nem] a l'ombra,
Anem pastora, anem a l'ombra,
A l'ombreta del sapinon
Pastorèla farem l'amor. »

Era pastora, filha rusada
Diguèc [di-ièc] que san pair la cridava :
« Que tornaratz deman maitin
Mossur ja’m trobaratz ací.
Que tornaratz maitin ò net
Ja’m trobaratz al mème [mèm] endret. »

Eth pastorèl manquèc pas l'ora
Que li aviá dit era pastora
Mès, quan fusquèc al mème lòc,
Non trobèc cap era pastora enlòc.

« Se james mès tornava era ora
De rencontrar era pastora,
Quan mèma san pair i siriá,
Era pastoreta embrassariá.
Quand mèma san pair i siriá,
Mila potons, ja li’n fariá. »

587
00’00 : era transmission deras cançons peths vielhis > era cançon Quand un soldat apresa pera ua vielha que demorava en Caco (ath dessús de Comabièra) nara mair de Joana

00’42 : allusion a ua autra cançon que cantava sa mair, Eths carrèrs de Perpinhan

1’15 : ua autra cançon (borrega)
Eth nòste Janon
Qu’é nascut en Lana
Ath pè d’un gafolh, (petit arbre)
En cortau de Lana.

Lalalà…

1’36 : Anem ausir las aubadas (cançon de Nadau en lengadocian + explicacion)

3’03 : era vellada – ua autra vida que ué – era mainada de ué son cap coma abans – eths vielhis que les guardavan

4’33 : era evolucion dera vida – era fin deras istuèras sus era lua despuish qu’eths òmes i son anadis – eth pan hèt a casa ara fin dera guèrra – eths forns destruits - VOC: dedens – nescut – víver aué ena montanha

9’41 : pas eth blat a Aulús – eths tets de palha – era arribada dera tòla abans 1914 – era lausa nà cobrir eras maisons

590
00’09 : era 2da GM a Aulús – eths Juives assignats a residéncia – era rafla deth 26-8-1942 pera polícia de Vichy – eths gardas mobiles que demorèren – que i a Juives que s’èran amagadis pera montanha enas bòrdas – era ocupacion dera zòna libra – era arribada de ua garnizon alemanda en òtel Magestic – son pair passur – passar un grope de 9 en Espanha ajudat per Joana – que trobèren un aute grope en ame un mainatge – hèr un sol grope – Joana que portèc eth mainatge – 12 oras nà anar nà Espanha (ath lòc de 5 oras) – voc : « eths carabinièrs espanhòus que venguián atraçar (rassembler comme un troupeau) se i aviá quauqu’un. » - empresonats a Sòrt – qué son devenguts ? – eth recit deth passatge escriut per Joana – comunicat pertot per internet – eth mainatge arretrobat en Canadà – eth general Roquejoffre que s’interessèc a aquera istuèra – eth petit que venguec a Aulús

591
00’00 : seguida dera istuèra deth mainatge juif - son pair qu’aviá hèt era guèrra de 1914 – eth frair de Joana presoèr en Alemanha – que caliá fèr quauquarren se l’òm podiá – eth patriotisme – era medalha deths Justes

602
00’00 : eth sabat deras broishas (3)
Deras broishas [brouïchos], ja vos è condat que n’i aigèc ua [wo] que s’aperava [b] Mademoiselle Lameunière e un [u] que se n’amorashèc, entà plan díser, d’aquera femna, e alavetz qu’anava en çò lor [lour], qu’anava en çò dera mair – qu’èran mair e filha – que i anava. Bon, sensat, se lièren pro, que’u [kaw] envitèc un diá ath sabat : que i anava vetlar, en çò lor. A sa mair, li convenguiá cap tròp mès enfin [anfin]… Era filha que’u [kaw] envita ath sabat. E eth sabat qu’èra ua grana fèsta que davan enter eris eths broishis, soit-disant. E, eth, que non li convenguiá cap par’quò, d’èster broisha. Tant pis. Bon. Que seguic, qu’anèc damm era ath sabat e tot aquò. Totis que i rendèren, tot que s’amusava, que s’amusavan plan. Òc... E que i aviá un boc tanben. Un boc, soit disant, aiquí. Alavetz, ja’s pensava qu’eth boc non l’i fasiá cap plaser. « Que deu èster le diable, ça’s pensava, aqueth boc. » Bon. Deçà que feren eth torn d’aiquí entà adorar, soit-disant, eth boc. E, eth, en [an] partint, par’quò, ja’s mesfisava de tot aquò, que s’aviá pres chic d’aigua benasida en un clèsc de uèu. Alavetz qu’aviá era aigua benasida. Que vic que fasián eth torn [tourn] e anar fèr un poton darrèr eth boc. Eth, aquò… Quan venguèc eth sièu torn, que i va quand mèma, qu’aviá eth clèsc d’aigua benasida. « Crac ! », que la fot darrèr eth boc. Oh ! Que fusquèc un ramongalhèr. Eth tronc, qu’èra eth boc, deras ramonguèras, e tot qu’èra un ramongalhèr ! « Bodiu, ça’s ditz, no’n vas cap desquir mès. No’n vas cap desquir mès. » Urosament, qu’aigèc un cotèth ena pòcha encara. Alavetz, entà desquí’n, que’s fasiá chic de passatge : un còp de cotèth par’cí, par’quí… entà desquir deth ramongalhèr. Que’n desquic tot nut, sense abits, qu’èran estats acroshats peras ramonguèras. Òc, quan s’arregerèc, ja vic…
Eth a un [éj a u] qu’aviá ua man trincada, eth [éj] aute… Qu’èran eths broishis que s’èran renduts ath sabat.

603
00’00 : eth sabat deras broishas (4)
Quan aigèc getat era aigua benasida, tot que fusquèc un ramongalhèr. Eth tronc deras ramonguèras qu’èra eth boc e tot qu’èra [ramonguèras]. Non podé’n desquir. Ja s’ac pensèc : « quin vas fèr, tu, entà desquir d’aiquí-dedens ? » E urosament que’s trobèc un cotèth ena pòcha e alavetz, damm eth cotèth, que finic per desquí’n. E, alavetz, quan s’arregerèc, òc, qu’èra tantòst ua man, tantòst… que tornèren en eris. Alavetz que se n’anèc. Ah, ja partic per tot eth temps ! Non tornèc cap en aquera societat de broishas, non vic cap mès aquera broisha, j’anèc plan ! No’s tornèc cap dishar préner. […] J’aviá condat abans aquò qu’era mair, entà partir pera shumunèia, un còp – que non la vic cap mès, que devèc partir pera shumunèia pasqué non la vic cap mès – que s’aviá mes un [u] ongüent – un ongüent qu’é ua pomada – e qu’aviá vist que’s metiá ua pomada. Òc… Pueish, que la vic cap mès. Que’s pensèc qu’èra partida pera shumunèia. Aquò, ja l’aviá dejà frapat. Pueish, que’s dishèc envitar en aquera recepcion.

616 
00’20 : eth conde de Joan Bèstia
Joan Bèstia qu’èra un conde. Que i aviá ua femna qu’aviá un filh, que’u [kaw] aperava Joan. Alavetz Joan que fasiá ethçò que voliá. Enfin, ethçò que voliá… Que non compreniá cap ren. Alavetz que vivián ensemble. Alavetz, un diá que li dièc : « Joan, se vòs [s] fèr era ruscada, quauquarren ? » Alavetz qu’aviá mes era farda ath long deth sòu ath lòc d’anar ruscar… Que n’aviá esparpilhat pertot. Aquò, ja passèc. E pueish, Joan que voliá anar ara messa. « E qué cantarè, ça li disiá entà sa mair ? » « E, canta coma eths autris ! » Alavetz que se n’èra anat ena truna e cantar : « Coma eths autris ! Coma eths autris ! » […] Bon, alavetz, un diá, que li dièc : « E Joan tanben, que’t caleriá maridar. » « E quin fèr entà trobar quauqu’un ? [kAwcu] » « Oh, que te’n vas ara pòrta dera glèisa e que uèrdas e que das ua uelhicada entà aqueras filhas que passan. » « Ua uelhicada… » Eth, ua uelhicada, pensèc un còup de uelh [weil]… Un còup de uelh… Qu’anèc desuelhicar [déïwéillica] eras oelhas [éraï wéillos] entà jetar, pueish, un uelh sus eras que passavan ! Bon. « Finalament, qu’èm arruinats [arruinatch], ça li ditz era sièva mair, que mo’n cau anar. Tira-te’n era pòrta en [an] partint. » Qué fè Joan ? Ath lòc de barrar era pòrta, cargar-la’s e partir ath darrèr de sa mair. Que parten totis [toutiï] dus. « E qué pòrtas darrèr ? » « Oh, que m’as dit de tirar era pòrta : « Tira era pòrta eishús eths estançons. » Qu’è tirat era pòrta eishús eths estançons. » Bon. Que parten. E era net que les atrapa e que son en un bòsc. Que son en un bòsc. Bon. Qu’an de [da] fèr ? Pueijar en un [u] arbe pasqué qu’entenèren eths lairons que venguián. Qu’entenèren tapatge. « Aquò, qu’é eths lairons ! » Que pueigèren en un arbe entà dormir deçà qué vesen, ath pè deth sapin… Qu’èran eishús un sapin. Eths lairons que compdavan tot çò qu’avián panat. Que i aviá sòus, que i aviá de tot. Qu’èran baish, que compdavan. E Joan, qu’èran en sapin totis dus, ça ditz, en non botjar, pardí, non botjar, deçà que guinhèc(épier). « Ma mair, ma mair, qu’è pishèra ! ça ditz » « E pisha tot siauet, ça ditz sa mair. » Qué fè ? E eths lairons dejà, que vesen tot aquò… ja non les-i convenguèc cap tròp… E que uardèren, fusquèc finit. Mòrtis de pòur, en arbe : « Ma mair, ma mair, non pòdi cap tier mès era pòrta ! » Pasqué que s’aviá fèt seguir era pòrta eishús eth arbe ! « Ma mair, ma mair, non pòdi cap tier mès era pòrta ! » « Dèisha anar tot siauet, arròssa-la (appuie-là contre les branches) deths rams, arròssa-la deths rams. » Òc, era pòrta que’t cai : « Patapim-patapam » peth arbe-avath [batch]. Oh, eths lairons que s’escapèren. Qu’aigèren pòur e eths lairons que s’escapèren. Alavetz, que baishèren totis dus, baishan deth arbe, que demorèren chic. E qu’ac avián deishat [dichat] tot aiquitau ! Qué feren ? Cuelhe’s aquera fortuna qu’avián deishat eths lairons, cargar-la’s e tornar en vilatge, tornar-se’n cap a casa. Bon, a casa, qu’aigèren ua fortuna de tot aquò. Qué fè Joan ? Trobar ua femna pusqué i aviá de qué. Bon alavetz, qué feren ? Que decidèren de’s maridar e, iò, qu’èra ena nòça, que seguí. Que seguí, coma totis, ara nòça, envitada. Qu’èra plan cauçada mès qu’aviá eths solièrs de papèr. Alavetz, quan passè devant era espiçariá dera epòca, qué fé ? Pausar eth pè ena rigòla e que perdè eths solièrs qu’aviá. Qué cauèc fèr ? Tornar-me’n dera nòça de Joan Bèstia…
Iò, que fusquè envitada ena nòça mès solament que non sabiá cap se qué mete’m. Que’m metè eths solièrs de papèr, j’èran bèths eths solièrs de papèr, quan passè devant era espiçariá de Germèna, que i èra era espiçariá aiquí ena carrèra, uèt-tà que’t pausi eth pè ena rigòla, que’m trobè descauça, que’m cauèc fèr tornar-me’n. E pueish, era nòça que fusquèc partida [quan iò tornè de’m tornar anar cauçar].
Iò, qu’èra ena nòça, qu’aviá dus solièrs de papèr. Òc, que’m meté eth pè ena rigòla en passant, que’m cauec fèr demi-tour entà vié’m cauçar. Me’n cauèc tornar entà vié’m cauçar. Pueish, que fusquèc partida era nòça : que fusquèc finit.

7’44 : Eth lop, era mandra e era oleta de mèu
Eth lop e era mandra qu’anavan esbosigar. Esbosigar, sabetz ce qu’ei ? Dam era eishoada. Eth bigòs, qu’ac aperàvam, ua eishoada a duas dentses. Eth bigòs, qu’ac aperam ací. Un còp de bigòs e gerar e gerba1 : gerar era tèrra atau. Alavetz Lavedan que’s tròba... Ja vedetz era carrièra en pueijant, ath cap deth taus. Qu’é eth Taus de Lavedan. Alavetz que l’ac situàvam. Que vesiám se on anavan fotjar eth lop e era mandra. Que passavan peth camin devant era glèisa, entà anar entà Lavedan, anar fotjar. Anar esbosigar, que disiám. Fèr arribar (faire voir) era tèrra. Alavetz que’s trobèren ua oleta de mèu peth camin. « Ua oleta de mèu : ja va plan. La mos anam cap minjar tot de seguit, que l’anam anar méter ath pè d’un boish – que i a boishes – e que l’anam dishar-la, quan aigem finit de trebalhar. Bon. S’atèlan totis dus a esbosigar un moment. Era mandra que trobava que fasiá caud, non s’i plasiá cap. Ça ditz, a un moment :
E, compair lop ! Que’m cridan : « A filhòu ! A filhòu ! Se i anatz ò se i vau ? » (filhòu qu’é un baptèma).
E anatz-i, vos, commair mandra, qu’ètz mès desgordida que iò. Anatz-i, vos.

Era mandra que s’anava amagar dejós eth boish, que sabiá s’on èra era mèu. Que comencèc eth pòt de mèu. Pueish, espiar eth lop qu’èra en trèn de fotjar. Que torna cap ath lop. Qu’aviá ua pata de gariá que trenava en un cuenh, que li portèc ua pata de gariá. [Tà fèr-li véser que venguiá de filhòu. Qu’avián minjat ua gariá.] Que li portèc en tornant.

E alavetz, ça li ditz eth lop, quin la fètz aperar ?
E que la fèm aperar… Començadeta, que la fèm aperar. Començadeta.

Bon. Que torna fotjar chic. Era mandra :
Oh, compair lop ! Que’m tornan a cridar “A filhòu ! A filhòu !” Se i anatz ò se i vau ?
Oh, anatz-i, vos, commair mandra.

Bon. Que torna partir, tornar préner ena oleta dera mèu e espiar eth lop, tota cocadeta, a trebalhar airà, chic mès luenh. Bon. Que torna.

E quin la fètz aperar ? ça li ditz eth lop.
Miegeta.

Ath cap d’un [u] aute moment, après un moment, que torna díser :
Oh, compair lop, que’m tornan cridar “A filhòu, filhòu.” Aqueste còp, anatz-i, vos.
Oh, non, ça li ditz eth lop ! Anatz-i, vos, commair mandra.

Bon. Era mandra que torna partir. Que la finic, era oleta de mèu. Que torna cap ath lop.

Qu’è finit, ça ditz eth lop. Ja è finit ethçò que deviám fèr totis dus. Ja é finit. E ben, qu’anam anar, ça ditz eth lop, anar-mo’n minjar aquera mèu.
E ben, anam anar minjar era mèu.

Que tornan cap ara oleta. Era oleta vueda.

E compair lop, qu’é vos que la vos avetz minjada pendent qu’èra a filhòu, a filhòu !
E non, ça ditz eth lop, n’è cap botjat deth trebalh.
Mès qu’é vos que la vos avetz minjada, ça ditz era mèu [era mandra]. Que non i é cap ! N’i a cap mès !
E non, ça ditz eth lop !

Que s’i feren chic.
J’anam saber eth prumèr que, se qui [cu] la s’a minjada. Que mo’n anam anar ath solelh. Eth 1èr que li lutz sus eth peu, darrèr, que sirà aqueth que la s’aurà minjada.

Bon. Se van cocar totis dus ath solelh. Eth lop qu’èra fatigat, que’s [s] fot a dormir, dormir… Qu’èra fatigat. Era, que va passar era pata ena oleta dera mèu, que li va passar era mèu eishús eth peu, a dreta, aiquí, enas patas de darrèr, tot aquò... Plan passar era mèu. Bon. Ath cap d’un pòc, era mèu, ath solelh, que lusiá…

E compair lop, qu’é vos que vos avetz minjat era mèu, ueitatz se quin lutz eth peu, ça li ditz ! Qu’é vos que vos avetz minjat era mèu !

Qu’aigèc de passar par’quí, eth lop. Qu’aigèc de [da] díser… que fusquèc eth [ej] acusat. Que s’aviá minjat era mèu. Ja’s calculava : « Ja te’n caleriá defénder, fèr-li’n ua, entara mandra… » mès que n’èra cap pro rusat entà aquò. Sabiá cap… Enfin, tostemps que fusquèc eth acusat d’aver minjat era mèu. [Era mandra] que se’n desquic atau. Aquò qu’é eth conde deth lop e dera mandra e dera oleta de mèu.

13’50 : Eras crabetas, eth lop e era mandra (1)
Eras crabetas qu’anavan ena montanha. Alavetz eras crabas qu’èran dedens eth vilatge. Era ua que passava devant era pòrta… Ja disiám eras maisons : de Liònn, de Carpelàs… Totas eras crabas que’s reuneishián ara Crotz deth Riu. En torn dera stèla, qu’é era Crotz deth Riu. Que’s reuneishián aiquí. Pueish, que prenián eth camin, eth camin cap amont, entà anar entara montanha. E alavetz, quan fusquèren ath Cap deth Pish…

617
00’00 : Eras crabetas, eth lop e era mandra (2)
Que’s reuneishián totas eras crabas deth vilatge. Era ua… Que començavan ath fons deth vilatge. Pueish, de ua maison ara autra, que prenián era de Carpelar, era de Liòn, era de Baron… e totas eras crabas ath Cap dera Vièla - que s’apèra eth Cap dera Vièla - qu’èran entara Crotz deth Riu, reunidas entà partir ara montanha. Alavetz que’t parten peth camin, cap ara Molina, cap amont. Quan son ath cap deth Pish, que s’apèra, era cascada – en patuès : eth Pish – quan son ath cap deth Pish, ath cap dera cascada, ath-dessús, que’t tròban un lop. Un lop. Que las se mira aiquitau. Alavetz que’n voliá minjar ua. Era deth devant, que n’i aviá ua vielha qu’èra ath devant : « E compair lop, ça li ditz, mès ja vedetz qu’èm magras, que desquim dera bòrda, pleias de fiems ! Que vos prometi, quan baishem dera montanha, que vos minjaratz era mès bèra ! Deishatz-mos [dishaï-mous] passar. Deishatz-mos passar. » Qué fec eth lop ? Que las deishèc passar ena montanha e, eth, que demora. Que las deishèc passar. Bon. Amont, qué feren, eras crabas ? Qu’èran plan. Que minjavan, qu’èran tranquilas, tot aquò… Qu’èran bèras, plan lusentas. Oh, eth mes de seteme qu’arriba, era fin de seteme. « Oh, que va fèr maishant temps, que va fèr maishant temps. Que mos va caler baishar. » E totas que’s calculavan : « E quin anam fèr entà baishar ? Que mos demora eth lop ath cap deth Pish. »
Bon. Ça li ditz era vielha craba : « Que vos cau méter quauquarren entram eras còrnas. Que i anam méter un capfoguèr – un tison consumat, enfin : un capfoguèr – e que vos ac vau méter entram eras còrnas. » E que n’i aviá ua :
E iò, que non è cap còrnas, ça li fec ! Quin vau fèr ? 
Que’t meteram devant.

Bon, alavetz, que’t baishan. Eth lop que dançava. Ja trobèc era mandra que li dièc :
E ben, ès plan content, compair lop ! 
Eth lop que dançava ath cap deth Pish.
Oh que van baishar eras crabetas ! Que’m vau minjar era mès bèra ! Era mès bèra que baishe, que la’m vau minjar !
Era mandra j’avertic eras crabetas. « E qu’avetz eth compair lop que vos demora ! » Mès, uaireben, d’eras-mèmas, j’ac pressentián : « Que i va èster eth lop… »
Bon. Que t’arriban. Eth lop que las se [las sé] mira.
E, ça li ditz, e que baishatz. E qué pòrtan entram eras còrnas ? Qu’ei aquò, ça ditz ara craba, qu’èra ath devant, era craba  vielha? »
Mès aquò qu’ei eths capses [catséï] deths lops qu’an aucit.
Era de devant que non n’a cap ! ça li ditz eth lop.
Mès que vòu eth vòste ! ça li ditz era craba vielha.
Eth lop qu’aigèc talament de pòur que s’escapèc, que s’anèc fóter en Trauc d’Infèrn [ifèrn] pasqué, ath pè dera cascada, que i a un trauc que s’apèra eth Trauc d’Infèrn. Que i baisha eth Garbet, qu’ei era aigua. Alavetz que situàvam tot aquò, qu’ac situàvam : « Eth lop que s’èra fotut en Trauc d’Infèrn. » E eras crabetas que passèren.

Qu’ei era mandra que les dièc de préner eths capfoguèrs e, après, era mandra que baishèc, anar trobar eth lop.

Que parlèren dam era mandra, abans de baishar e qu’é era mandra, dam era vielha craba, que dièren de mete’s eths capfoguèrs entram eras còrnas. E alavetz, aquò que fasiá coma sombre, tot aquò. E alavetz, qu’anèc, era mandra, ath-devant, díser ath lop : « Eras crabetas que baishan. » Era mandra que dièc entath lop : « Qu’ei eths capses deths lops vielhis qu’an aucit ena montanha. »

Era mandra que les dièc : « se’m balhatz lèt, que vos vau díser se quin cau fèr entà trompar eth lop. »
Era mandra qu’anèc trobar eras crabetas. Quan voueren baishar ath mes de seteme, ara fin de seteme, aquò ja sabi qu’eras crabas que dièren : « Que mos cau baishar. » E qu’èran desoladas de caler baishar, de trobar eth lop ath cap deth Pish. « E quin anam fèr entà baishar ? Quin anam fèr ? Que i é eth lop. Que mos demora. » Bon. Que parlèren dam era mandra. Era mandra que les conselhèc [cousséillèc] : « Ja vos vau díser se quin vos cau fèr. »
Pueish, que passèc ath devant, era mandra.
E ben qu’ètz plan content, compair lop : que dançatz !
Ja som content ! Eras crabas que van baishar e que m’an promés era mès bèra que i é. Que la’m minjarè.
Eras crabas qu’arribèren.
Tè, compair lop, que son aiquí, eras crabas !
E qué pòrtan, ça li dièc eth lop ? Qu’ei açò qu’an en cap ?

Que dièc era mandra : « se’m fètz afartar de lèt, ja vos diserè se quin vos cau fèr. » E totas, que li dèren lèt, que li dèren lèt… Que n’èra cap james farta ! Qu’aviá un vente cu sap se quin !

Alavetz, finalament, ua : « Que vos dèish per darrèr. » Mès, commair mandra, j’ètz farta : que vos dèi per darrèr, era lèt ! », ça li fasiá, e fèr-li, soit-disant, ua poparada de lèt eishús eth peu dera mandra.

9’57 : eths lops - eths colièrs que botavan aths cans – eths darrèris lops que i aviá a Aulús de cap a 1850-1860 – un gojat de çò de Carpelàs seguit peth lop : « A crabetas, a fugetz a cametas ajudatz-me ! A tres abònis ?, que i aviá tres lops » - eth gran pair que les aviá vistis – eth can entà defénder deths lops – un d’un oncle que vellava ua vaca que voliá vederar en ua bòrda ath fons deth Camp-Mesan [cammésa]  que les getèc eth lhet (eth litegàs) dera vaca mès les calmèc cap ; que prenèc eth camin de se’n vier ; 3 lops abans de passar eth Pont dera Arròda – TOPO : era ribèra deth Fuelhet [fouéillétch] – quin te’n vas gerar = virar – que shiulèc eth can e qu’anèc hèr partir eths lops – quan fusquèc a casa, que balhèc un milhàs (pan de milhgròs) nath can – que vedián eth tralh deth lop en ame era nèu – eth pitit gat minjat peth lop

15’41 : eth os en estiu qu’ataca eras oelhas – que venguián d’Espanha

618
00’00 : eth os (seguida) - TOPO : a riba era aigua (le long de l’eau) eth Tron d’Ars – 6 oelhas aucidas peth os en 1944 – voc : eth degalh – pas de batuda pendent era 2da GM – sagnar ua vielha craba en Pòrt de Guilon e que l’empodoèren nà ensajar de tuar eths osses – un òme aperat Joan deth Os qu’aviá rodat en ame un petiu os en Maupas mès arren a véder en ame era legenda

3’58 : era vita deth oelhèr en eths cortaus – partir en ame era cavala e portar eras caceròlas – que i caliá demorar deth 15 de junh entrò fin seteme – eth lhet deth pastor qu’èra un jaç en ame brancas de sapin – ua vida ruda – que caliá amontanhar eras oelhas, pueish eras vacas e enfin eras mainadas e eth pòrc – era cabana de Peçon que caliá adobar cada an – que las caliá corbir dam gerbas – era mainada que fasián ethçò que volián – quan èran granets, qu’anavan cercar un sac d’èrba fresca que dalhavan en ame eth cotèth ath mieg deths ròcs nà balhar naras vacas – eth oncle que pregava eth ser e era mainada que s’adromián – eth Caco (ath dessús de Comabièra), que i anava sa mair quan èra petiva en ame sa mair (d’aqueth temps, eth pair qu’erbejava)

11’22 : eth fromaige que’s fasiá ena montanha – eths fromaijaires que baishavan – un escabòt de vacas (10-15) – cada vaquèr qu’aviá son cuenh - TOPO : Eth Peçon, Eth Sulhòu, Eth Pueg, Eth Tron d’Ars – eths utisses nà hèr eth hormatge : eth cop e eth pairòu – eth sèr [r] – era fabricacion deth hormatge – que’n traián eth caulat (le caillé) – a riba era cabana, que i aviá un abrit, dam lausasses : eth masuc – que metián eras vacas en ua vacada – eth cortau deth oncle de son pair qu’èra en Peçon – Eths Matielòts (era familha de sa mair) qu’anèren en Tron e pueish en Guset – era montanha de Comabièra

619
00’00 : eth hormatge (2) – eths deth Tron d’Ars qu’èran mès bonis pr’amor dera qualitat deth erbatge – eth paisatge qu’a cambiat ena montanha – gents d’Aulús qu’avián logat eras montanhas d’Espanha, darrèr, en Guilon [Guilou] – explicacion dera foto deths portaires de hormatge (cf. libe de Chaffré)

620
00’00 : eth hormatge (3) – eth hormatge que portavan d’Espanha
00’55 : eths vilatges espanhòus vesins : Tavascan – hèr pèisher eth bestiar en Espanha – i aviá cap Espanhòus que venguián a Aulús – era contrabanda deth temps de son pair – eths doanièrs qu’èran en Còl dera Trapa – TOPO : Usto – istuèra deth contrabandièr que colhonèc eths doanièrs en ame un sac plei de mossa – eths doanièrs qu’èran en vilatge – que les caliá tanben declarar eths vedèths que neishián –Espanhòus que s’escapèren ara fin dera guèrra d’Espanha, conselhadis per son pair – istuèra deth contrabandièr pres per ua lau en 1886 – GR : que sapièren era novèla
11’40 : era America – eth frair de Papà que i èra anat en 1904 (en California) – que trebalhèc en canal de Panamà – n’arrecebec cap eth òrdre de mobilizacion  considerat coma insomés – eths cosins d’America – deth costat de sa mair, que n’i a qu’èran partits enas annadas 1930 – eths de New York – eras visitas deths Americans a Aulús – arrelacions entram Èrce e Aulús (eth haure)

621
00’00 : eth haure (2) – eth molièr – eth arressèc
00’50 : eras minas d’Aulús (en Pueg) – la société La Vieille Montagne – era blenda – eth plomb argentifèra – era montanha deth Pueg (tota traucada) – eth oncle que trebalhava enas minas : que botava era podra
4’50 : era foto dera gran-mair dera branca (en foto en libe de Chaffré : vielha que pòrta ua branca) – n’avec cap que duas mainadas pr’amor que’s maridèc tard (son òme que hec era guèrra de Crimée. Ath cap de 7 ans, que n’arremplacèc ua aute = 14 ans de regiment) – que’s ganhèc atau 3000 F – que les se placèc en tot crompar un tròç de tèrra en Vielar – era valor qu’aviá eth terrenh ena epòca # ara, era tèrra vau cap arren – qu’èran estacats ara tèrra
10’19 : eth milh gròs (le maïs) : semià’u, desfuelhar ena cosina, estacar, tressar e penjà’u ena codina, hè’u mòler nath pòrc, hèr milhàs en horn (pas conegut) – eras gents que s’ajudavan
13’46 : en ivèrn, eths otelièrs que se n’anavan (eth deth otèl de França que se n’anava a Monte Carlo) – d’autis que tenguián un cafè

622
00’10 : era corvada devuda naths gardas : eths oelhèrs que devián hèr ua jornada / 10 oelhas nà talhar eths camins

640 : commentaire des photos 
 627-628 : photo du beau-père de l’arrière-grand-mère avec le costume d’autrefois (et commentaire du costume)
 633 : photo du pré qu’ils fauchaient avec frère de Jeanne (à son retour de prisonnier d’Allemagne) ; eras parets nà sostier era tèrre ; que i aviá un òrt ; entrar era èrba ena bòrda en ame era borrassa
 632 : photo de la fabrication du fromage

645
00’00 : istuèra deth os de Rozès estacat en un pomèr en prat deth Sarsenat provocat per un joes oelhèr en un ame un anhèth – « Que’u voleriás, gromand ? » - VOC Be taquinèc eth os - eth os que s’escapèc e que seguic eth oelhèr – eth os aturat pr’amor era cadena que’s prenguec en eths ròcs deth oelhèr
2’41 : istuèra deth os qu’èra en soto e que pugèc eth escalèr – eth soto qu’èra destinat aras bèstias censat – era mair deth ossalhèr que’u lancèc ua penja (une tresse pendue au plafond)de milh gròs – eth ossalhèr qu’arribèc – 3 ossalhèrs coneguts per Joana mès n’èran cap mès en activitat

FIN
PLANS-RESSOURCE
577-578 : vue d’Aulus depuis route du col de Latrape
579 : bòrda au-dessus d’Aulus
593-594-595-596 : médailles des Justes
597-601 : diplomes des Justes
598 : légion d’honneur
599-600 : article Dépêche de 1988
604-606-607 : maisons d’Aulus
605 : montagnes au-dessus d’Aulus
608-609-610-611-612-613-614-615 : monument Juifs
588-589 : photos glacejaires dans cuisine Jeanne Rogalle
623 : collier des chiens pour les loups, accroché au plafond de la cuisine
624 : tresses de maïs au plafond
625 : cheminée de la cuisine
626 : photo du père de Jeanne et de la vache casalèra, sur cheminée
627-628 : photo du beau-père de la grand-mère du père de Jeanne
629-630-631 : foto dera gran-mair dera branca
632 : photo de la fabrication du fromage (mari de Jeanne)
633 : photo d’un pré de fauche avec frère de Jeanne
634 : photos du cortau
635-636 : photo du mariage de la tante de Jeanne
637 : Jeanne et son mari au coin du feu
639 : JP, Jeanne et Bernadette (fille de Jeanne) regardent les photos
642 : ustensiles pour fabriquer le fromage
643-644 : photo de Jeanne avec le gal Roquejoffre

Jean-Paul Ferré, enquêteur

Eth Ostau Comengés, producteur

JPF-09[Ou-ALB-Rj]

EOC 6

Eth Ostau Comengés

Texte/html

gascon

Texte

Aulus

1921

Aulus